پژوهشنامه تابستان۹۱ (ویژه نامه زلزله بوئین زهرا شهریور ۱۳۴۱)

پنجاه سال از زمین لرزه بویین زهرا در جنوب دشت قزوین و غرب تهران و جنوب غرب کرج می گذرد. به همین دلیل مطالعه ای در مورد لرزه خیزی دشت قزوین انجام شده که نتایج آن در مقاله حاضر ارائه می شود.
روش تحقیق مطالعه شامل مشاهده میدانی خرابی های زمین لرزه های باستانـی و سده بیستم و تحلیل داده های لرزه زمین ساختی در محدوده جنوب دشت قزوین بوده است. در مقاله حاضر تلاش شده تا ضمن مرور بر زمین لرزه ۱۳۴۱ بویین زهرا، لرزه خیزی دشت قزوین و تاریخچه زمین لرزه هادراینناحیهبا تأکیدبر زلزله بوئین زهرا و زلزله چنگوره (آوج ۱۳۸۱) احتمال رخداد زمین لرزه های پی درپی در پهنه گسله شرقی-غربی در جنوب دشت قزوین تا شمال تهران بررسی شود.زلزله های پیاپی دراثرپدیده شلیک یاچکانش گسیختگی دراثرجنبایی یک گسل از نظر خطر زمین لرزه مهم هستند.گسل اشتهارددرسوی شرقی گسل اپیک واقع است وازسوی دیگراین سامانه گسله به سوی شرق به گسل ماهدشت – جنوب،کرج،وآن هم درانتهای شرقی خودبه گسل شمال تهران می رسد. اگرفاصله حـدودصدوبیست کیلومتـری بوئیـن-زهـراتاتهران رادرنظربگیریم، نبود لرزه ای در بخش های شرقی این سامانه گسله شرقـی-غربی به وی‍ـژه در جنوب کرج و غرب تهران باید از نظر خطـر زمین لرزه در تهران و کرج جدی گرفته شود.

انوشیروان انصاری

زلزله ۱۳۴۱ سال بوئین زهرا و ۱۳۸۱ آوج در استان قزوین شاهدی برلرزه خیزی این استان و نیاز به توجه ویژه به جنبه-های لرزه خیزی آن می باشد.مرکزملی شبکه لرزه نگاری باندپهن ایران در راستای تحقق اهداف خود، از بدو تأسیس اقدام به پایش لرزه‌ای مناطق مختلف کشور نموده است. در مقاله حاضر ضمن اشاره به اهمیت وجود شبکه‌های لرزه نگاری و جایگاه داده‌های لرزه‌نگاری باندپهن، برنامه توسعه مرکز شبکه و نحوه پوشش حوادث لرزه‌ای بوقوع پیوسته در استان قزوین ارائه گردیده است. با احداث ایستگاه های جدید در استان و اطراف آن و با استفاده از داده‌های ایستگاه های موجود، تمامی حوادث لرزه‌ای در استان با بزرگای بیش از ۲/۰ ثبت خواهـد شد. همچنیـن در ایـن مقالـه پیشینـه لرزه خیزی استان که توسط مرکز ملی شبکه لرزه‌نگاری باندپهن ثبت گردیده از زوایای مختلف مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

دستگاه های با دقت کارکرد بالا که در مراکز پیشرفته صنعتی مورد استفاده قرار می گیرند از نظر شرایط محیطی دوران بهره‌برداری با محدودیت هایی روبرو هستند. با توجه به سرعت و دقت بالای کارکرد دستگاه های مذکور، ارتعاشات محیطی منتقل شده به فونداسیون آنها که در داخل و یا خارج سایت ایجاد می شوند نباید از حد تعریف شده توسط کارخانجات سازنده آنها تجاوز نماید. همچنین در برخی ماشین آلات صنعتی مولد ارتعاش، به دلیل جلوگیری از وقوع تشدید در سیستم ماشین-فونداسیون-خاک و درنهایت عدم آسیب به اجزای مختلف ماشین و بهره برداری ایمن از آن، دامنـه ارتعاشات در نقاط مختلف ماشیـن محــدود می گردد. در کلیه حالات مذکور، معمولاً حد مجاز ارتعاشات به صورت حداکثر دامنه شتاب، سرعت و یا تغییرمکان در محدوده فرکانسی مشخص (و یا به صورت طیف) توسط کارخانه سازنده معرفی می گردد. به منظور ارائه جزئیات بیشتری از مباحث مذکور، در مقاله حاضر ابتدا به حدود مجاز ارتعاشات به اجمال اشاره می شود و سپس خلاصه ای ازنتایج حاصل از دوطرح اندازه گیری و مطالعه ارتعاشات محیطی در محل فونداسیون های خاص که توسط پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله درشهرهای ماهشهروقزوین ا نجام شده است،ارائه می گردد.

این مقاله با رویکرد ترویجی، موضوع اثر خروج از محوری تیرهای همبند را در دیوارهای برشی بتن مسلح که برای فرآیند طراحی و مراحل اجرا قابل توجه و حائز اهمیت است، به اختصار تشریح می کند. این موضوع بر روی بررسی رفتار غیرخطی دیوار برشی کوپل متمرکز است. برای این منظور دیوار برشی کوپل از ساختمان هشت طبقه برای نیروی جانبی مطابق استاندارد ۲۸۰۰ به وسیله نرم افزار ETABS مدلسازی وبرمبنای آیین نامه ACI-318 طراحی شده است. در مرحله بعد با استفاده از نرم افزار ABAQUSدیوار در شرایط مختلف خروج از محوری تیرهمبند نسبت به محوردیوارتحت تحلیل استاتیکی و دینامیکی تاریخچه زمانی غیـرخطی برای زلزله های بم، رودبار و طبس قرارگرفته است. بررسی ها نشان می دهدکه لنگرهای خمشی و نیروی برشی خارج از صفحه دیوار در اثر خروج از محوری تیرنسبتبهدیوارافزایشمی یابندو تغییرات مقادیر حداکثر آنهانسبت به خروج ازمحوری دارای الگوی منظمی است و در برخی موارداین نیروها در مقایسه با مقاومت دیوار قابل توجه هستند. همچنین تغییر چندانی درحداکثر جابه جایی های داخل صفحه دیوار در اثر خروج از محوری ایجاد نمی شود اما از ظرفیت برشی دیوار ۲۰%تا ۳۰%کاسته می شود.

مقارن ساعت ۲۲:۵۵دقیقـه دهم شهریـور ۱۳۴۱ زلزله بسیارشدیدی(۲/۷Ms=)،بخش وسیعی ازایران رالرزاند [۱].مرکزاصلی این زلزله دربوئین‌زهراقرارداشت که منجر به ویرانی کامل شهربوئین زهراو تمام روستاهای طرافش شامل دانسفهـان،تاکستان،تـوفک،رودک،سگـزآباد،رستم آباد،آغچه مزارو ایپک گردید. زلزله باشدت بالایی درتهران و مناطق شمالی کشوراحساس شد و منجر به وحشت ساکنان آن مناطق نیز گردید.
در این مقاله، ضمن ارائه مشخصات کلی و اثرات این زلزله، اقدامات انجام شده در حوزه مدیریت بحـران در مقطع زمانی مذکور، مورد بررسی قرار می گیرد. با توجه به اینکه در زمان رخداد این زلزله، عملیات واکنش اضطراری و امداد و نجات به عنوان مهمترین مرحله مدیریت خطرپذیری و بحـرانمطرحبوده است،لذادرایـن مقاله توضیحات مفصل تری در این خصوص ارائه خواهد شد. همچنین اثرات ایـن زلزله درکاهش خطرپذیـری بررسی شده و نتایج حـاصله در مقایسه با رخدادهای پس از آن ارزیابی می گردد. نتایج این ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که در برخی جنبه‌های مدیریت خطرپذیری و بحران علیرغم گذشت حـدود نیم قرن از زمان وقوع زلزله بوئین زهرا، هنوز نقاط ضعف مشاهده شده در این رویداد لرزه‌ای، به صورت جامع و مناسب برطرف نشده است.

در شامگاه شنبه ۱۰ شهریورسال۱۳۴۱خورشیدی زلزله ای با بزرگای ۲/۷ در مقیاس ریشتردر پهنه باختری تهـران و جنـوب قـزویـن، موجب تلفات بسیاری با برآورد (رسمی ۱۲۲۲۵ نفر کشته) شد.منطقه موردنظر، در گذر تاریخ بارها زلزله های شدیدی را تجربه کرده و تلفات بسیاری به جای گذاشته است. در این بین زلزله سال ۱۳۴۱ به جهت بزرگای آن و وجود زیرساخت های دولتی و اداری در کشـور، ردپای اسنـادی شایان ذکــری در تاریـخ ایـران به جای گذاشته است. پژوهش حاضر، از نوع کتابخانه ای و توصیفـی است و بر اساس بررسی متـون و اسناد صـورت گرفته است. در این راستا، با مطالعه اسناد اداری مربوط به سال ۱۳۴۱ مستخرج از دو مرکز اسناد (آرشیو ملی ایران و مرکز اسناد تاریخ دیپلماسی وزارت امورخارجه)دربرهه زمانـی زلزلـه بوئین زهرا، وجوه مختلف وقوع این حادثه مشخص شد. از این رو با نگاهی بر اسناد و مدارک موجود از ۵۰سال گذشته ابعاداطلاع رسانی،مدیریت بحران، کمک های داخلی وخارجی این زلزله که ازجمله زلزله های بزرگ تاریخ ایران به شمار می رود، تشریح شده است.