اهمیت سامانه های ترابری برونشهری به عنوان مهمترین نماد و اساسیترین پیشنیاز توسعه در هر کشور بر کسی پوشیده نیست. از سوی دیگر آسیب پذیری نسبتا بالای این سامانه ها تحت اثر زلزله به ویژه در کشورهای در حال توسعه، از جمله ایران، در دهه های اخیر بر اهل فن روشن گردیده است. علیرغم اهمیت فوقالعاده این سامانه ها و آسیب پذیری لرزه ای بالای آنها موضوع خطرپذیری لرزه ای و مدیریت خطرپذیری در مورد این سامانه ها هنوز آنطور که باید و شاید مورد توجه متخصصین مهندسی زلزله قرار نگرفته است. واضح است که اساسی ترین اقدام برای کاهش خطرپذیری لرزهای این سامانه ها بهسازی و ایمن سازی لرزه ای آنها در سطح کشور میباشد، ولی از آنجا که چه از لحاظ مالی و چه از لحاظ فنی (متخصصین و فناوری مورد نیاز برای بهسازی) کشور با محدودیت روبروست و زلزله بعدی نیز ممکن است هر لحظه در بخشی از کشور روی دهد، ضرورت دارد که اقدام برای بهسازی و ایمن سازی مستحدثات براساس “اولویت بندی” باشد. اولویت بندی نیز مستلزم برآورد خطرپذیری در سطح کلان و سپس در سطح خرد میباشد. انجام این برآوردها و براساس آن، اولویت بندی نهایی و تصمیم گیری مدیریتی برای اعمال راهکارهای کاهنده خطرپذیری، نیازمند مدل می باشد. ارزش یک مدل نیز به دقت و سطح قابلیت اعتماد آن بستگی دارد. باتوجه به این نیاز اساسی در این رساله سعی گردیده مدلی حتی¬الامکان جامع برای مدیریت خطرپذیری لرزه ای این سامانه ها براساس معیارهای قابلیت اعتماد، که سالهاست در مورد سامانه های ساختمانی مطرح گردیده اند، ارائه شود. برای این منظور ابتدا به کمک آمار و ارقام اهمیت ویژه ی سامانه های ترابری برونشهری در کشور نشان داده شده و سپس به تبیین مفاهیم دخیل در بحث مدیریت خطرپذیری، و به طور ویژه مدیریت خطرپذیری لرزه ای، پرداخته شده و مروری نسبتا جامع بر کارهای پژوهشگران پیشین درخصوص این مفاهیم و کاربردهای آنها صورت گرفته است. به دنبال آن مفاهیم قابلیت اعتماد و روابط مربوطه به طور خلاصه توضیح داده شده است. سپس به معرفی مدل پیشنهادی برای مدیریت خطرپذیری لرزه ای و نیز ویژگیهای آن پرداخته شده و توانمندی آن در برآورد آسیب پذیری اقتصادی نشان داده شده است. مدل پیشنهادی این ویژگی را دارد که قادر است متغیرهای موجود مهمی که بدانها کمتر توجه شده است را مستقلا یا در ترکیب با یکدیگر درنظر بگیرد. همچنین برقراری یک ارتباط مناسب بین متغیرها (ازلحاظ نوع، وزن، اولویت و …) از دیگر خصایص این مدل به ویژه برای جاده هاست. بدین منظور نمودارهایی بصورت شماتیک پیشنهاد شده است تا در آینده با دردست داشتن آمار و اطلاعات جامع و دقیق نمودارهای واقعی جایگزین گردند. خروجی نهایی این مدل برآورد مالی خطرپذیری لرزه ای است که به کارگیری آن در دو حالت “برآورد سریع (اجمالی) خطرپذیری” و سپس “برآورد تفصیلی خطرپذیری” طبق روند نماهای (فلوچارتهای) ارائه شده می تواند مبنای تصمیمات مدیریتی در هر دو سطح خرد و کلان قرارگیرد. جهت نشان دادن توانایی مدل در برآورد سریع خطرپذیری با استفاده از آن، سامانه ترابری برونشهری کل کشور مورد بررسی قرار گرفته و اولویت بندی موردنظر براساس مدل پیشنهادی صورت گرفته است. با انجام تحلیل حساسیت برروی معیارها و وزن متناظر آنها مشخص شده است که اگر برای ارزیابی خطرپذیری لرزه ای جاده های برون شهری تنها به معیارهای لرزه ای مانند خطر منطقه یا به معیارهای آسیب پذیری بدنه راه و ابنیه فنی ویا به معیارهای ترافیکی مانند حجم آمد و شد، بطور مجزا بسنده گردد، نتایج بسیار متفاوتی حاصل خواهدشد. ¬برای نشان دادن قابلیت استفاده از مدل در برآورد تفصیلی خطرپذیری نیز یک مثال عددی ارائه گردیده است. در پایان موضوعاتی که جهت تکمیل این نوع مطالعات و گسترش مدلهای مدیریت خطرپذیری توجه به آنها لازم است معرفی گردیده اند.
تدوین یک مدل خطرپذیری لرزه یا برای سامانه های حمل و نقل جاده ای براساس معیارهای قابلیت اعتماد/یعقوبی وایقان فریبرز
/توسط Arash Eslamiاهمیت سامانه های ترابری برونشهری به عنوان مهمترین نماد و اساسیترین پیشنیاز توسعه در هر کشور بر کسی پوشیده نیست. از سوی دیگر آسیب پذیری نسبتا بالای این سامانه ها تحت اثر زلزله به ویژه در کشورهای در حال توسعه، از جمله ایران، در دهه های اخیر بر اهل فن روشن گردیده است. علیرغم اهمیت فوقالعاده این سامانه ها و آسیب پذیری لرزه ای بالای آنها موضوع خطرپذیری لرزه ای و مدیریت خطرپذیری در مورد این سامانه ها هنوز آنطور که باید و شاید مورد توجه متخصصین مهندسی زلزله قرار نگرفته است. واضح است که اساسی ترین اقدام برای کاهش خطرپذیری لرزهای این سامانه ها بهسازی و ایمن سازی لرزه ای آنها در سطح کشور میباشد، ولی از آنجا که چه از لحاظ مالی و چه از لحاظ فنی (متخصصین و فناوری مورد نیاز برای بهسازی) کشور با محدودیت روبروست و زلزله بعدی نیز ممکن است هر لحظه در بخشی از کشور روی دهد، ضرورت دارد که اقدام برای بهسازی و ایمن سازی مستحدثات براساس “اولویت بندی” باشد. اولویت بندی نیز مستلزم برآورد خطرپذیری در سطح کلان و سپس در سطح خرد میباشد. انجام این برآوردها و براساس آن، اولویت بندی نهایی و تصمیم گیری مدیریتی برای اعمال راهکارهای کاهنده خطرپذیری، نیازمند مدل می باشد. ارزش یک مدل نیز به دقت و سطح قابلیت اعتماد آن بستگی دارد. باتوجه به این نیاز اساسی در این رساله سعی گردیده مدلی حتی¬الامکان جامع برای مدیریت خطرپذیری لرزه ای این سامانه ها براساس معیارهای قابلیت اعتماد، که سالهاست در مورد سامانه های ساختمانی مطرح گردیده اند، ارائه شود. برای این منظور ابتدا به کمک آمار و ارقام اهمیت ویژه ی سامانه های ترابری برونشهری در کشور نشان داده شده و سپس به تبیین مفاهیم دخیل در بحث مدیریت خطرپذیری، و به طور ویژه مدیریت خطرپذیری لرزه ای، پرداخته شده و مروری نسبتا جامع بر کارهای پژوهشگران پیشین درخصوص این مفاهیم و کاربردهای آنها صورت گرفته است. به دنبال آن مفاهیم قابلیت اعتماد و روابط مربوطه به طور خلاصه توضیح داده شده است. سپس به معرفی مدل پیشنهادی برای مدیریت خطرپذیری لرزه ای و نیز ویژگیهای آن پرداخته شده و توانمندی آن در برآورد آسیب پذیری اقتصادی نشان داده شده است. مدل پیشنهادی این ویژگی را دارد که قادر است متغیرهای موجود مهمی که بدانها کمتر توجه شده است را مستقلا یا در ترکیب با یکدیگر درنظر بگیرد. همچنین برقراری یک ارتباط مناسب بین متغیرها (ازلحاظ نوع، وزن، اولویت و …) از دیگر خصایص این مدل به ویژه برای جاده هاست. بدین منظور نمودارهایی بصورت شماتیک پیشنهاد شده است تا در آینده با دردست داشتن آمار و اطلاعات جامع و دقیق نمودارهای واقعی جایگزین گردند. خروجی نهایی این مدل برآورد مالی خطرپذیری لرزه ای است که به کارگیری آن در دو حالت “برآورد سریع (اجمالی) خطرپذیری” و سپس “برآورد تفصیلی خطرپذیری” طبق روند نماهای (فلوچارتهای) ارائه شده می تواند مبنای تصمیمات مدیریتی در هر دو سطح خرد و کلان قرارگیرد. جهت نشان دادن توانایی مدل در برآورد سریع خطرپذیری با استفاده از آن، سامانه ترابری برونشهری کل کشور مورد بررسی قرار گرفته و اولویت بندی موردنظر براساس مدل پیشنهادی صورت گرفته است. با انجام تحلیل حساسیت برروی معیارها و وزن متناظر آنها مشخص شده است که اگر برای ارزیابی خطرپذیری لرزه ای جاده های برون شهری تنها به معیارهای لرزه ای مانند خطر منطقه یا به معیارهای آسیب پذیری بدنه راه و ابنیه فنی ویا به معیارهای ترافیکی مانند حجم آمد و شد، بطور مجزا بسنده گردد، نتایج بسیار متفاوتی حاصل خواهدشد. ¬برای نشان دادن قابلیت استفاده از مدل در برآورد تفصیلی خطرپذیری نیز یک مثال عددی ارائه گردیده است. در پایان موضوعاتی که جهت تکمیل این نوع مطالعات و گسترش مدلهای مدیریت خطرپذیری توجه به آنها لازم است معرفی گردیده اند.