گزارش زمین‌ لرزه ۱۶ مرداد ۱۳۸۴ شمال باختری نیشابور

غلام جوان دولوئی، استادیار پژوهشکده زلزله شناسی پژوهشگاه
حسین حمزه لو، استادیار پژوهشکده زلزله شناسی پژوهشگاه
آرش اسلامی، کارشناس پژوهشکده زلزله شناسی پژوهشگاه

پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله
مرداد ۱۳۸۴

۱- مقدمه

در ساعت ۲۱و ۵۳ دقیقه و ۴۷/۹۰ ثانیه ( به وقت محلی) زمین‌لرزه ای به بزرگای محلی (Ml=4/5) در ۳۴ کیلومتری شمال باختری نیشابور و ۱۳ کیلومتری باختر بزغان به وقوع پیوست. مختصات رومرکزی این زمین‌لرزه ۳۶/۳۴ درجه عرض شمالی و ۵۸/۴۵ درجه طول خاوری می باشد ( شکل ۱). لرزه نگاشت های ثبت شده در ۱۳ ایستگاه لرزه نگاری سه مولفه ای باند پهن دائم پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در شکل (۲) نشان داده شده است.

شکل (۲): لرزه نگاشتهای ثبت شده از زمین‌لرزه ۸۴/۵/۱۶ نیشابور.

۲- تکتونیک و لرزه زمین ساخت منطقه

وضعیت تکتونیکی در پهنه شمالی استان خراسان رضوی با توجه به داده‌های زمین شناسی و با عنایت به غالب گزارشهای زمین شناسی الگویی چین خورده است که با پهنه زاگرس مقایسه شده است چرا که ساختار اکثر چین ها بصورت نامتقارن، ممتد و کم و بیش موازی با هم هستند و روندی شمال باختر- جنوب خاور را در پهنه کپه داغ آرایش داده اند. در جبهه جنوب باختری، چین ها فشرده تر بوده در حالی که بسوی سمت شمال و خشکی توران، چین ها بازتر بوده و سرانجام از بین می روند.
با توجه به شواهد موجود به مثابه فشردگی چین خوردگی ها در پیشانی جنوبی و چین های نامتقارن و پرشیب جنوب باختری به نظر می رسد که حرکت ورق ایران به سمت کپه داغ، در وضعیت چین خوردگی های رسوبات نقش بسزایی داشته است و باعث تغییر سازوکار گسلهای پی سنگ از حالت نرمال به راندگی با شیب به سمت شمال و بوجود آمدن گسل های امتدادلغز گردیده که جهت جابجایی زوج های گسلی با راستای فشارشی صفحه ایران بر کمربند چین خورده کپه داغ انطباق دارد.
جدا از پیشروی و پسروی های وابسته به حرکت های خشکی زایی، نبود ردیف های دریایی جوان تر از ائوسن نشانگر عملکرد رخداد پیرنه بر وضعیت جغرافیای دیرینه این کمربند چین خورده می باشد. ولیکن وجود الگوی چین خوردگی کنونی کپه داغ بر اثر رخداد کوهزایی اواخر پلیوسن کاملاً مورد اطمینان و یقین است. وضعیت کنونی کمربند چین خورده کپه داغ و فشردگی آن که سبب کوتاه شدگی در پوسته گردیده می تواند با در نظر گرفتن ۷۰ کیلومتر پهنای این فشردگی نسبت به طول حوضه میزان فشردگی را در حدود ۱۵ درصد بدست دهد.
از نظر زمان تشکیل و سازوکار حرکتی، گسلها در کمربند چین خورده کپه داغ را می توان به دو گروه تقسیم بندی کرد.

• گسلهای همزمان با فرونشست حوضه که بطور عموم روند شرقی- غربی و یا شمال شرقی- جنوب غربی دارند و ابتدا دارای سازوکار نرمال بوده ولی پس از برقراری رژیم فشارشی به انواع برگشته با شیب رو به شمال تبدیل شده است.
• گسلهایی که محور چین ها را قطع کرده و از نوع همگرا هستند که ممکن است امتدادلغز راستگرد با روند شمال باختری و یا امتدادلغز چپگرد با روند شمال خاوری باشند. گسلهای امتدادلغز راستگرد در مقایسه با انواع چپگرد طول و توان لرزه خیزی بیشتری دارند (گزارش تعیین محل ایستگاههای لرزه نگاری باند پهن دائم استان خراسان رضوی، جوان و قاسمی۱۳۸۴).

گسلهای فعال و توانمند منطقه خراسان رضوی در شکل (۳) نشان داده شده است. مهمترین این گسله‌ها به شرح زیر هستند:

• راندگی بینالود
  گسل بنیادی بینالود با راستای خم دار شمال باختری- جنوب خاوری و درازای نزدیک به ۹۲ کیلومتر در پای دامنه جنوب باختری رشته کوه بینالود واقع شده و از ۱۵ کیلومتری خاور شهر نیشابور می گذرد. اختلاف بلندی ناگهانی و شدید میان دشت شمال نیشابور ( با ارتفاع حدود ۱۲۰۰ متر) و نزدیکترین چکادکوه به آن در یک فاصله تقریباً ۲۰ کیلومتری ( با ارتفاع نزدیک به ۳۲۰۰ متر) از جمله ویژگیهای توپوگرافی این پهنه است که به نظر می رسد در راستای گسل فعال بینالود روی داده باشد. سازوکار این گسل، راندگی با شیب به سمت شمال خاوری است. به نظر می رسد که زمین‌لرزه سال ۱۹۲۸ میلادی، با بزرگی ۲/۵ در ارتباط ب این گسل روی داده باشد.
• گسل باغان
  گسلی است با درازای ۵۰ تا ۵۵ کیلومتر و راستای شمال، شمال باختری- جنوب، جنوب خاوری، با صفحه گسلش شاغولی که به هنگام زمین‌لرزه اول ماه مه ۱۹۲۹ میلادی (۱۲ اردیبهشت ۱۳۰۸) در کپه داغ به وجود آمد و روستای باغان در مجاورت آن قرار دارد.
• گسل نیشابور
  گسلی است با راستای شمال باختری- جنوب خاوری، درازای ۷۴ کیلومتر و شیب به سوی شمال خاوری که از ۳ کیلومتری شمال باختری نیشابور می گذرد.
• گسل فشاری ریوند
  گسلی است با راستای خمدار شمال باختری- جنوب خاوری، درازای ۶۷ کیلومتر و سازوکار فشاری و شیب به سوی شمال خاوری.
• گسل شمال بوژان
  گسلی است به درازای ۶۵ کیلومتر، راستای خمدار شمال باختری- جنوب خاوری و شیب به سوی شمال خاوری که به موازات راندگی بینالود قرار دارد.
• گسل کال شور
  گسلی است کواترنر با راستای شمال، شمال باختری- جنوب، جنوب خاوری، با درازای ۲۲ کیلومتر و شیب به سوی شمال- شمال خاوری که در ۱۱ کیلومتری جنوب شهر نیشابور قرار دارد.
• راندگی موشان
  گسلی است با راستای شمال باختری – جنوب خاوری با درازای ۱۹ کیلومتر و شیب به سوی شمال خاوری که از ۲۱ کیلومتری جنوب خاوری نیشابور می گذرد.
• گسل نسک
  گسلی است با راستای شمال باختری- جنوب خاوری و درازای ۲۹ کیلومتر که از ۳۰ کیلومتری شمال باختری نیشابور می گذرد.

شکل (۳): نقشه پهنه‌های لرزه خیز و گسلهای اصلی گستره استان.

۳- لرزه خیزی منطقه

با عنایت به اینکه پهنه استان خراسان رضوی از نقطه نظر ساختاری دارای وضعیت کاملاً پیچیده بوده و در محل برخورد ورقه ایران مرکزی با ورقه توران در شمال و همچنین زیر پهنه بلوک لوت با زیر پهنه طبس در جنوب باختری و بلوک افغان در جنوب خاوری قرار دارد و دارای پتانسیل بالایی از لرزه خیزی است بطوری که در طی سده بیستم چندین زمین‌لرزه مخرب در این پهنه روی داده است که می توان از زلزله ۲۵ شهریور ۱۳۵۷ طبس که بزرگترین زلزله رویداده در پهنه ایران زمین با بزرگی ۷/۷= Ms نام برد که باعث کشتار دست کم ۲۰۰۰۰ نفر و ویرانی حدود ۹۰ روستا به همراه شهر طبس شد نام برد. این زمین‌لرزه در ناحیه ای که حدود ۱۱۰۰ سال بدون لرزه بود به وقوع پیوست و نشان داد که داده‌های پراکنده زمین‌لرزه‌های تاریخی در یک ناحیه نمی تواند به تنهایی لایه مناسبی برای ارزیابی خطر زمین‌لرزه به حساب اید. با توجه به این مسئله منطقه نیازمند یک کار سخت جهت جمع آوری داده‌های دستگاهی مناسب در طی زمان می باشد که باید مدنظر قرار گیرد.
پهنه استان خراسان رضوی با توجه به وجود مراکز مهم صنعتی، اجتماعی و مذهبی و تراکم جمعیت زیاد بخصوص در بخش شمالی دارای حساسیت ویژه ای می باشد و با عنایت به تاریخچه لرزه خیزی استان که همواره در طی تاریخ شاهد رویدادهای لرزه ای بس مخرب و وحشتناکی بوده است لذا باید توجه خاصی به بحث لرزه خیزی و شناخت بهتر سازوکار ساختاری پهنه استان نمود. برای نمونه وضعیت احتمال رخداد زمین‌لرزه در پهنه استان با توجه به مطالعات آماری و نتایج حاصل از مطالعات نظری در مورد شتاب و اطلاعات شدت نسبی سطح کشور به دو حوضه شدت نسبی تقسیم شده است که احتمال رخداد زمین‌لرزه‌هایی با شدت نسبی ۸ مرکالی و بیشتر وجود دارد و ضریب زلزله خیزی« یک» در این حوزه پیشنهاد شده که شهرهای پرجمعیت مانند مشهد، گناباد در این دسته بندی قرار می گیرند. در شکل (۴) نقشه پهنه بندی خطر لرزه ای در پهنه استان را می توان مشاهده کرد.

شکل (۴): نقشه پهنه بندی خطر لرزه ای پهنه استان خراسان رضوی

زمین‌لرزه‌های تاریخی و سده بیستم در گستره استان خراسان رضوی بسیار روی داده است که شرح مختصری از این رویدادها ارائه می گردد. این توصیف به منظور ارائه تصویر هرچه بهتر از سازوکار مسبب این رویدادها و همچنین سیمایی کلی از شرح تلفات جانی و خرابی ها در این زلزله‌ها است.

۳-۱- زمین‌لرزه‌های تاریخی در گستره استان خراسان رضوی

• زمینلرزه ۷۶۳ میلادی- خراسان
  در سال ۷۶۳ میلادی زمین‌لرزه فاجعه باری در خراسان روی داد که کوهها را از جای خود حرکت داد و هیچ درختی و سنگی را به جای خویش استوار باقی نگذاشت. بزرگای این زمین‌لرزه ۷/۶=Ms برآورد گردیده است. محلهای احتمالی این زمین‌لرزه که ره‌های ارتباطی مهمی از آن می گذشته می تواند قهستان ( خواف، قاین، طبس) و یا ناحیه جاجرم، جوین و نیشابور باشد.
• زمینلرزه ۲۲ دسامبر ۸۵۶ میلادی قومس
  در روز سه شنبه ۱۸ شعبان ۲۴۲ قمری زمین‌لرزه فاجعه باری در البرز خاوری روی داد که منطقه قومس و ناحیه خراسان باختری، توابع نیشابور را ویران کرد. در درازنای قطعه زمین حاصلخیزی که به طول ۳۵۰ کیلومتر میان البرز و دشت کویر، از خور تا فراسوی بسطام و در بخشهایی از طبرستان و گرگان کشیده شده است و ۲۰۰۰۰۰ تن کشته شدند و عملاً تمامی روستاها ویران گردید. بزرگای زلزله ۷/۹=Ms بوده شدت رو مرکز زلزله در حدود Io=X تخمین زده شده است.
• زمینلرزه اوت ۹۴۳ میلادی- اترک- نسا
  در ذیحجه ۳۳۱ قمری زمین‌لرزه فاجعه باری به بزرگای ۷/۶=Ms در منطقه نسا روستاهای بسیاری را ویران کرد و بیش از ۵۰۰۰ تن را کشت. زمین‌لرزه‌ها در دره سملقان بیش از سی روستا را فراپوشاند و به نظر می رسد که دگر ریختی های زمین با سد کردن و قطع جریان آب اثرات مهمی بر رودخانه‌های این دره به جا گذاشته باشد.
• زمینلرزه ۲ ژوئن ۱۰۵۲ میلادی- بیهق
  زمین‌لرزه ویرانگری در منطقه بیهق و بویژه در پیرامون مرکز آن منطقه ( سبزوار کنونی) با بزرگای ۷/۰=Ms روی داد. رویداد لرزه ای اصلی در اول صفر ۴۴۴ قمری و پسلرزه‌های آن به مدت بیش از یک ماه دنباله داشت که شهر و باروی آن را به ویرانه ای بدل ساخت. زمین‌لرزه به گونه ای گسترده حس شد و از سالی که این رویداد مهلرزه ای اتفاق افتاد، تا یک سده پس از آن هنوز به عنوان سال زمین‌لرزه یاد می شد. افرادی بسیاری کشته شدند و باروی شهر به مدت بیست سال به صورت ویرانی باقی ماند.
• زمینلرزه مه ۱۰۶۶ میلادی- قهستان
  رشته ای از تکانهای زمین‌لرزه در خراسان روی داد که بزرگترین آن با بزرگای ۶/۵=Ms بوده و باعث شکافتن کوهها و ویرانی شماری از روستاها گردید. بسیاری کسان جان خود را از دست دادند و بازماندگان در فضای بیرون ماندند.
• زمینلرزه ۱۱۴۵ میلادی- نیشابور
  در سال ۵۴۰ قمری زمین‌لرزه ای با بزرگای ۵/۳=Ms با ویرانگری محلی برخی از ساکنان نیشابور را به فکر مهاجرت انداخت.
• زمینلرزه ۱۲۰۹ میلادی- نیشابور
  در سال ۶۰۵ قمری زمین‌لرزه فاجعه باری که در سرتاسر بخش بزرگی از خراسان حس شد، منطقه نیشابور را تقریباً بکلی ویران کرد. بزرگای این رویداد۷/۶= Ms بوده است. شمار بسیار اندکی از ساختمانها در نیشابور توانستند در برابر زلزله ایستادگی کنند و بقیه شهر فروریخت و به رغم این واقعیت که پیشلرزه‌ها به مردم هشدار داده بودند و بسیاری از آنان به فضای باز گریخته بودند شمار بسیاری از مردم کشته شدند. آسیب در بیرون شهر نیز به همان اندازه سنگین بود، به گونه ای که در چندین روستا حتی یک نفر هم جان بدر نبرد. در مجموع پیرامون ۱۰۰۰۰ نفر کشته شدند.
• زمینلرزه ۱۲۳۸ میلادی- گناباد
  در حدود سال ۶۳۵ قمری رویداد زمین‌لرزه با بزرگای ۵/۳=Ms در گناباد روی داد که منجر به ویرانی کلی در منطقه گردید.
• زمینلرزه ۱۲۵۱ میلادی- نیشابور
  زمین‌لرزه ای در سال ۶۴۹ قمری با بزرگای ۳/۵=Ms در نیشابور روی داد که بخشی از شادیاخ را بکلی ویران کرد.
• زمینلرزه ۷ اکتبر ۱۲۷۰ میلادی- نیشابور
  در بامداد ۱۹ صفر ۶۶۹ قمری رویداد لرزه ای فاجعه باری با بزرگای ۷/۱=Ms نیشابور روی داد، حومه پیشین شهر، شادیاخ و شماری روستا را ویران کرد و ۱۰۰۰۰ تن از مردم از میان رفتند. پسلرزه‌ها تقریباً بدون وقفه به مدت دو هفته دنباله داشت. به همه ساختمانهای عمده از جمله مناره مسجد جامع زیان رسید. سرانجام نیشابور در جایی که از جایگاه پیشین قدری فاصله داشت دگر باره ساخته شد.
• زمینلرزه ۲۱ اکتبر ۱۳۳۶ میلادی- خواف
  در اوایل بامداد دوشنبه ۱۴ ربیع الاول ۷۳۷ قمری زمین‌لرزه فاجعه باری در خراسان و در منطقه خواف روی داد. بزرگای این رویداد ۷/۶=Ms و شدت رومرکزی این رویداد Io=X برآورد گردیده است. براثر این رویداد شهر جرد به کلی ویران گشته و در روستاهای میان جرد و زوزن ۲۰۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰ نفر جان خود را از دست دادند. یک بیماری همه گیر، احتمالاً و یا پس از زمین‌لرزه شیوع پیدا کرد و در نتیجه ۱۱۰۰۰ تن دیگر در منطقه سنجان زاده ( سنگان) و دوغ آباد مردند. ناحیه کلانلرزه ای زمین‌لرزه باید در امتداد دره‌های رود دو نخ و رود فدک به سوی سنجان (سنگان) کشیده شده باشد. محور بلند ناحیه حدود ۱۱۰ کیلومتر درازی دارد که در برخی نقاط همراستای گسله‌های کواترنر می باشد.
• زمینلرزه فوریه ۱۳۸۹ میلادی- نیشابور
  در صفر ۷۹۱ بار دیگر زمین‌لرزه نیرومندی به دنبال پیشلرزه‌های قوی که به مدت چهار روز روی می دادند به نیشابور آسیب رساند. لرزه اصلی که بزرگایی برابر ۷/۶۶/۷=Ms و شدت رومرکزی برابر Io=X را دارا بود مایه ویرانی تقریباً آنی در تمامی شهر گردید و همه ساکنان شهر، بجز شمار اندکی را کشت. دگر ریختی های زمین، احتمالاً زمین لغزه‌ها، آسیب جدی به برخی روستاها رساند.
• زمینلرزه ۲۳ نوامبر ۱۴۰۵ میلادی- نیشابور
  در ۳۰ جمادی الاول ۸۰۸ قمری زمین‌لرزه فاجعه بار دیگری با بزرگای ۶/۷= Ms و شدت رو مرکز برابر Io=X به فاصله ۱۶ سال از زلزله قبلی مجدداً نیشابور و توابع آن را در هم کوبید. شهر کاملاً ویران شد و تنها کسانی که در بیرون و در صحرا بودند جان بدر بردند. پسلرزه‌های ویرانگر به مدت چندین روز دنباله داشت و در مجموع بیش از ۳۰۰۰۰ تن جان باختند و هیچ ساختمانی پابرجا نماند.
• زمینلرزه مه ۱۶۱۹ میلادی- دوغ آباد
  لرزه ویرانگری در منطقه زاوه و محولات در خراسان در سال ۱۰۲۸ قمری با بزرگای ۶/۵=Ms و شدت رومرکزی برابر Io=VIII+ دوغ آباد را بکلی به ویرانه ای بدل ساخت. به رغم این واقعیت که بیشتر مردم در بیرون و در کشتزارها بودند زمین‌لرزه حدود ۸۰۰ نفر را در شهر و بیرون آن کشت. این رویداد از همه لرزه‌هایی که پیش از آن در منطقه روی داده بود بزرگتر تلقی شد.
• زمینلرزه ۳۰ ژوئیه ۱۶۷۳ میلادی- مشهد
  در ۱۵ ربیع الثانی سال ۱۰۸۴ قمری زمین‌لرزه ویرانگری در خراسان با بزرگای ۶/۶= Ms روی داد. دو سوم مشهد، از جمله گنبد مرقد امام رضا (ع)، سقف گنبدی مسجد گوهر شاد و بسیاری ساختمانهای همگانی ویران شد و ۴۰۰۰ تن کشته شدند. نیشابور به سختی آسیب دید و نیمی از شهر فروریخت و ۱۶۰۰ نفر جان خود را از دست دادند.
• زمینلرزه ۱۶۷۸ میلادی گناباد
  زمین‌لرزه ویرانگری در خراسان روستاهای بسیاری را از بین برد. شهر گناباد بواسطه این رویداد لرزه ای که بزرگای برابر ۶/۵=Ms را دارا بود بطور کامل تخریب گردید و تلفات بسیار زیادی حاصل شد. تنها مسجد جامع قدیمی پس از زمین‌لرزه بر پا ماند و تنها یک نفر جان سالم بدر برد.
• زمینلرزه آوریل ۱۶۸۷- مشهد
  رویداد لرزه ای شدید در مشهد باعث آسیب های فراوانی گردید.
• زمینلرزه ۱۱ مه ۱۶۹۵ – اسفراین
  در سپیده دم ۲۷ رمضان ۱۱۰۶ زمین‌لرزه بزرگی در دره اسفراین روی داد که بزرگایی برابر ۷/۰= Ms را دارا بود و سبب ویرانی روستاهای بسیاری در این ناحیه کم جمعیت گردید. در اکثر روستاها بین ده تا یکصد تن جان باختند، روستای بزرگ باتای به طور کامل تخریب گردید و۳۶۰ نفر کشته شدند. در بنیرو واقع در پای کوههای همجوار زمین لغزه ای روستا را فراپوشاند. در کوران، جایی در سوی جنوب دره، لرزه آسیب های فراوانی ببار آورد. به مدت بیش از یک سال تا ۲۵ محرم ۲۴ اوت ۱۶۹۶، پسلرزه‌های نیرومند به فراوانی روی می داد و تا لرزه‌های خفیف نیز یکسره فروکش کند نزدیک سه سال به درازا کشید.
• زمینلرزه ۱۸۰۴ میلادی- مهر
  خانه‌های بسیاری در مهر ویران شد و خانه‌های دیگری آسیب دید. این رویداد لرزه ای که در سبزوار حس شد، سنگریزشهایی را از کوههای همجوار به راه انداخت. شدت رومرکزی که برای این رویداد مهلرزه ای برآورد گردیده است حدود Io=VII می باشد.
• زمینلرزه ۱۸۳۳ میلادی- قوچان
  زمینلرزه لرزه ویرانگری با بزرگی ۲/۶=Ms شهر قوچان و اطراف آن را ویران نمود و آسیب های زیادی به شیروان وارد آورد.
• زمینلرزه ژوئن ۱۸۵۱ ژوئن- قوچان معدن
  رویداد لرزه ای ویرانگری در ناحیه قوچان ( خبوشان) و منطقه سرولایت نیشابور روی داد و به گستره بزرگی آسیب رساند. با توجه به بزرگای ۶/۹=Ms این رویداد در قوچان یک چهارم خانه‌ها و نیز گنبد امامزاده سلطان ابراهیم فرو ریخت و حرم آن ویران شد. در شهر ۱۶۰ نفر کشته و زخمی شدند. زمین‌لرزه روستاهای کوچک بسیاری را در منطقه همجوار سر ولایت و برزونون ویران کرد و حدود ۲۰۰۰ تن را کشت. لرزه در مشهد به شدت احساس شد و زمانی طولانی به درازا کشید و یک تن را کشت. در تربت حیدریه نیز این رویداد حس گردید. در ژانویه ۱۸۵۲ یک پسلرزه بسیار شدید آسیب فراوانی به قوچان رساند.
• زمینلرزه ۲۳ دسامبر ۱۸۷۱ میلادی- شمال قوچان
  در شب ۹ شوال ۱۲۸۸ قمری زمین‌لرزه ای با بزرگی ۷/۲=Ms منطقه شمال قوچان را در هم کوبید. در دره اترک نیمی از شهر قوچان، از جمله بقایای باروری آن، مسجدها، مدرسه‌ها و گنبد امامزاده سلطان ابراهیم ویران شد. شمار اندکی از مردم کشته شدند زیرا زمانی پیش لرزه‌های خفیفی روی داده و غوغاهایی شنیده می شده است. در سوی شمال باختر، جعفرآباد و اسفنجیر و نیز هشت روستای دیگر که در دره بین این دو آبادی جای داشتند بکلی ویران شد و تلفاتی به بار آورد. دامنه آسیب ه تا منطقه چنار و دره اینچه پایین گسترش داشت. لرزه در مشهد و تا تهران نیز حس شد.
• زمینلرزه ۱۷ نوامبر ۱۸۹۳ میلادی- جنوب قوچان
  به دنبال لرزه نیرومندی در ۲۰ اکتبر، رویداد لرزه ای در شامگاه ۸ جمادی الاول ۱۳۱۱ قوچان را در هم کوبید و بویژه به دره پرجمعیت اترک علیا و منطقه کم جمعیت سرولایت آسیب رساند. بزرگای این زلزله ۷/۱= Ms تخمین زده شده است. این رویداد باعث گردید تا شهر قوچان که پیشتر در سال ۱۸۷۱ میلادی ویران شده و مجدداً بازسازی شده بود دگر باره بکلی ویران شود. همه خانه‌ها و بقایای باروی شهر ویران شد و دست کم ۵۰۰۰ تن کشته شدند.
• زمینلرزه ۱۷ ژانویه ۱۸۹۵، قوچان
  کوتاه زمانی پیش از نیمروز زمین‌لرزه دیگری با بزرگای ۶/۸=Ms قوچان و شماری از روستاها را در دره اترک علیا بکلی ویران کرد و حدود ۱۰۰۰ نفر را کشت. این زمین‌لرزه که به دنبال آن تا صبح روز بعد لرزه‌های پایان ناپذیری می آمد، امامزاده سلطان ابراهیم را که پس از زمین‌لرزه ۱۸۹۳ تعمیر شده بود بکلی ویران کرد و یکی از افراد ساکن آن را کشت. در مجموع حدود ۷۷۰ تن جان خود را از دست دادند. زمین‌لرزه تا شاهرود و بیرجند حس شد و رشته نسبتاً کوتاهی از پسلرزه‌ها به دنبال آمد که حدود یک ماه به درازا کشید و نیرومندترین آنها در ۲۲ ژانویه آسیب هایی به جعفرآباد رساند.

شکل (۵): پراکندگی زلزله‌های مهم تاریخی در پهنه استان.

شکل (۶): نقشه زلزله‌های سده بیستم پهنه استان خراسان رضوی.

زمین‌لرزه نیشابور توسط ۴ ایستگاه شتابنگاری SSA-2 مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن ( ایستگاههای چکنه، صفی آباد، سلطان آباد و نیشابور) ثبت شده است. بیشینه شتاب ثبت شده در ایستگاه چکنه به مقدارg 064/0می باشد. شکلهای (۱۰-۷) شتابنگاشتهای ثبت شده توسط مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن را نشان می دهند.

شکل (۷): شتابنگاشت ثبت شده در ایستگاه چکنه.

شکل (۸): شتابنگاشت ثبت شده در ایستگاه صفی آباد.

شکل (۹): شتابنگاشت ثبت شده در ایستگاه سلطان آباد.

شکل (۱۰): شتابنگاشت ثبت شده در ایستگاه نیشابور.

منابع

• آمبرسیز، ن. ن و ملویل، چ. پ؛ تاریخ زمین‌لرزه‌های ایران، انتشارات آگاه، ۱۳۷۰٫
• پورکرمانی، م. آرین، م.: لرزه خیزی ایران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۷۷٫
• مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران: پهنه بندی خطر نسبی زمین‌لرزه در ایران، ۱۳۷۶٫
• جوان، غ. قاسمی، م.، گزارش تعیین محل ایستگاههای لرزه نگاری باند پهن دائم استان خراسان رضوی، ۱۳۸۴٫
• سایت اینترنت ی مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن (www.bhrc.gov.ir).