رویا کوهیان افضلی، محسن غفوری آشتیانی
ایمنی در برابر زلزله و برنامه ریزی در این زمینه بسیار حائز اهمیت است و تقریب این مسؤولیت به نوعی بین همگان تقسیم می شود؛ لذا برای دستیابی به محیطی امن در برابر زلزله لازم است مردم به صورت فعال با کاربرد ضوابط و مقررات، سرمایه گذاری در راه مقاوم سازی و کسب آمادگیهای لازم همگام با برنامه‌های دولت حرکت کنند. در قسمت اول این نوشتار به بررسی علل عدم مقاومت ساختمانهای فولادی، روشهای ساخت و ساز و علل عقب بودن تکنولوژی ساخت در ایران پرداخته شد. در این شماره روشهای پیشنهادی جهت بهبود وضع موجود ارائه می گردند.
رفتار ساختمانهای اسکلت فلزی با اتصالات نیمه صلب در برابر زلزله
فخرالدین دانش
تحقیقات به عمل آمده درباره رفتار اتصالات صلب (اتصالات جوشی) در ساختمانهای اسکلت فلزی در زلزله‌های اخیر (آمریکا و ژاپن) نشان داده اند که تعداد زیادی از این نوع ساختمانها به علت ضعف در اتصالات جوشی صدمات اساسی دیده اند. در نتیجه این رفتار، اخیراً استفاده از اتصالات نیمه صلب در ساختمانها مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است. در این تحقیق، پنج مدل قاب دو طبقه (یک مدل قاب با اتصال صلب و چهار مدل قاب با اتصال نیمه صلب) تحت اثر نیروهای متناوب و دینامیکی (نگاشت ال سنترو) قرار داده شده اند و با استفاده از نتایج حاصله، رفتار لنگر چرخش زاویه ای در اتصال نیمه صلب مدل گردیده و با کاربرد برنامه کامپیوتری Adaptec قابهای دو تا شش طبقه تحت اثر نگاشتهای مختلف زلزله تحلیل دینامیکی غیرخطی شده و نتایج به دست آمده با هم مقایسه گردیده اند. در این مقاله، ابتدا روش آزمایش و نتایج تجربی به طور خلاصه آورده شده و سپس نتایج تحلیل دینامیکی مورد بررسی قرار گرفته است.
بازشناسی پیشامدهای لرزه ای با استفاده از طبقه بندی کننده فازی
مصطفی علامه زاده، پیام ناصری
در این مقاله روش جدیدی برای تفکیک زلزله‌های طبیعی از انفجارات مصنوعی ارائه شده است. در این روش، ابتدا با انجام پیش پردازشهای لازم، شش ویژگی مطلوب از نگاشتهای موجود استخراج گردید ه اند. این ویژگیها عبارتند از: تراز ثابت، فرکانس کناری، شیب بر طیف تصحیح شدهء موج P n در فاصله حدود ْ۳۰، نسبت طیفی سیگنال به نوفه در فرکانسهای ۱ و ۲ هرتز و نسبت طیف P/P-Code در فرکانس ۲ هرتز که به یک طبقه بندی کننده فازی اعمال شده اند. سپس، یک طبق بندی کنندهء فازی جدید طراحی گردیده و ویژگیهای مذکور جهت یادگیری و اجرا به آن اعمال گردیده اند. نهایتاً نتایج عملی حاصل از عملکرد جداکنندهء مزبور آورده شده و بر توانمندی زیاد آن در تشخیص زمینلرزه از انفجار تأکید گردیده است.
تعیین پالئواسترس در منطقه شش رودبار (جنوب غرب زیرآب- مازندران)
هادی طبسی، محمدرضا عباسی
در این پژوهش، اطلاعات سطح گسلها از قبیل شیب، امتداد صفحه گسل، میل و روند خطواره‌های سطح گسل و نوع گسل به عنوان ابزاری برای تعیین نیروهای تغییرشکل دهندهء منطقه ارائه شده اند.
روشهای مختلف ترسیمی و معکوس توسط محققان مختلف، ارائه شده اند. در منطقهء شش رودبار با کاربرد روش معکوس بردارهای تنش به دست آمده اند. عناصر ساختاری مختلف از قبیل درزه‌های هم یوغ، استیلولیت ها (Stylolite)، زمین‌لرزه‌های قدیمی ثبت شده و … جهت تنش محاسبات را تأیید میکنند.
با استفاده از جهات تنش محاسباتی، وضعیت و روند گسلهای اصلی، تحلیل سازوکار زمین‌لرزه‌های قبلی، سازوکار گسلهای مختلف منطقه، تحلیل زمین ساختی ساختارها صورت گرفته و تاریخچه زمین ساختی منطقه نیز روشن شده است.
محمد تاتار، فرزام یمینی فرد، خالدطالب حسامی آذر، ابراهیم حق شناس، علیرضا غفوری زرندی
در ساعت َ۰۷ و ۱۴ به وقت محلی، روز ۱۶ بهمن ماه ۱۳۷۵ زمینلرزه نسبتاً شدیدی با بزرگای ۱/۶ در مقیاس ریشتر، منطقه وسیعی از شمال خراسان را به لرزه درآورد. این زمینلرزه با پیش لرزهء بزرگی همراه بود که عامل مؤثر کاهش تلفات ناشی از زمینلرزه اصلی می باشد. کانون سطحی زمینلرزه در فاصله ۲۵ کیلومتری شمال شرق بجنورد تعیین شده است.
شدت پیش لرزه و زمینلرزه بحدی بود که اکثر شهرهای اطراف مانند شیروان، اسفراین، قوچان، سبزوار، نیشابور و حتی مشهد را که در فاصله حدود ۲۰۰ کیلومتری کانون اصلی زمینلرزه قرار دارد تکان داد و موجب نگرانی و هراس عده زیادی از مردم گردید. این زمینلرزه پس لرزه‌های متعددی را به دنبال داشت که قوی ترین آنها دارای بزرگای ۷/۵ در مقیاس ریشتر بود که در ساعت َ۲۳ و ۱۱، روز ۱۷/۱۱/۷۵ اتفاق افتاد.
بر اثر زمینلرزه مذکور بیش از ۱۷۳ روستا در منطقه شمال بجنورد و شمال غرب شیروان خسارات قابل توجهی را متحمل شدند. تلفات این زمینلرزه بر طبق آخرین گزارش دریافتی ۸۸ نفر اعلام شده است. خوشبختانه به دلیل اینکه اکثر مردم به هنگام وقوع زمینلرزه اصلی بر اثر ترس و وحشت ناشی از پیش لرزه در فضای باز قرار داشته اند، شمار تلفات نسبت به وسعت و شدت خرابیها خیلی کمتر می باشد.
کارشناسان مؤسسه بلافاصله پس از اطلاع از وقوع زمینلرزه جهت بررسیهای لرزه زمین ساختی، لرزه شناسی، ژئوتکنیکی، سازه ای و نحوه امدادرسانی، با تجهیزات لرزه نگاری و شتابنگاری عازم منطقه شدند. یکی از اهداف اصلی گروه، نصب یک شبکه موقت لرزه نگاری در منطقه بود که پس از شناسایی محلهای مناسب برای نصب دستگاههای لرزه نگاری و شتابنگاری سه مؤلفه ای، در مجموع به مدت هشت روز پس لرزه‌ها ثبت گردیدند.
مطالعات گسترده ای نیز جهت شناسایی و پیدا نمودن آثاری از گسلش سطحی در روزهای نخستین بعد از وقوع زمینلرزه در منطقه انجام گرفت و با همیاری مردم آثاری از شکستگی در روستاهای یکه شاخ، قلعه جق، قزل قان و ناوه شناسایی، نقشهء آنها تهیه و با نتایج به دست آمده از تحلیل پس لرزه‌ها مقایسه گردید.
منطقه از دیدگاه زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیک نیز مورد بررسی قرار گرفت. در این بررسی، مناطقی که با توجه به سوابق لرزه خیزی، وقوع پدیده‌های زمین شناسی و ژئوتکنیکی قبلی و کسب اطلاعات محلی، احتمال وقوع چنین پدیده‌هایی داده می شد، بازدید گردید که چند مورد ناپیداری دامنهها و یک مورد روانگونگی مشاهده شد.
از دیدگاه سازه ای بررسی ساختمانهای تخریب شده، بیانگر آن است که عامل اصلی خرابی در منطقه، عدم رعایت حداقل ضوابط و مقررات ساختمان سازی می باشد. از این جمله، می توان به اجرای نادرست پی های سنگی با ملات گل بر روی زمینهای شیبدار، کیفیت نامطلوب دیوارها، استفاده از بازشوهای نسبتاً بزرگ و نامتقارن، عدم یکپارچگی قسمتهای مختلف با یکدیگر و عدم پیوستگی سقف به دیوارها اشاره کرد.
نحوه امدادرسانی و ابعاد اجتماعی زمینلرزه نیز بررسی گردید که در قسمت مربوطه شرح داده شده است
خشایار نیکزاد، علیرضا علینقی، امیرمنصور فرهبد، اصغر آزادی
در ساعت ً ۵۱ وَ۲۷و۱۲ روز بیستم اردیبهشت سال جاری زمین لرزه بسیار شدیدی با بزرگای (Ms=7.1 بر اساس گزارش مؤسسه ژئوفیزیک) منطقه وسیعی از جنوب خراسان را به لرزه درآورد. شدت این زمینلرزه IO=X به حدی بود که لرزش آن در استانهای کرمان، یزد و سیستان وبلوچستان نیز احساس شد. این زمینلرزه، پس لرزه‌های متعددی به دنبال داشت که بزرگای بزرگترین پس لرزه آن ۶٫۴ بود. بر اثر این زمینلرزه ۱۴۷ روستا با جمعیتی بالغ بر ۷۲ هزار خانوار تخریب گردیده و یا خسارت دیدند. شمار تلفات این زمینلرزه ۱۵۶۸ نفر و مجروحین آن درحدود ۲۶۰۰ نفر گزارش شده است گروه شناسایی و بازدید مناطق زلزله زده مؤسسه بلافاصله پس از اطلاع از وقوع زمینلرزه جهت بررسیهای لرزه زمین ساختی، لرزه شناسی، ژئوتکنیکی و سازه ای با تجهیزات لرزه نگاری و شتابنگاری عازم منطقه شدند و تا اواسط تیرماه در منطقه حضور خواهند داشت. یکی از اهداف اصلی این گروه، نصب یک شبکه موقت برای نصب دستگاههای لرزه نگاری و شتابنگاری سه مؤلفه ای شناسایی شدند و چهار ایستگاه لرزه نگاری در روستاهای قائن، اسفدن، آبیز و زهان راه اندازی گردیدند. تلاشهایی نیز برای پیدا کردن آثاری از گسلش سطحی در منطقه انجام گرفت که به کشف آثار گسلش و مهندسی و ژئوتکنیک نیز مورد بررسی قرار گرفت. در این بررسی، مناطقی که با توجه به سوابق لرزه خیزی، وقوع پدیده‌های زمین شناسی و ژئوتکنیکی قبلی و کسب اطلاعات محلی، احتمال وقوع چنین پدیده‌هایی در آنها داده می شد، بازدید گردیدند و چندین مورد از ناپایداری دامنهها، تراکمهای دینامیکی و سنگ ریزشهای مختلف از کوه مشاهده و ثبت گردیدند. همچنین کل منطقه آسیب دیده از نظر سازه ای، مجتمع های صنعتی و شریانهای حیاتی مورد بازدید فنی قرار گرفت.
مقاله حاضر، گزارشی از مشاهدات و تحلیلهای اولیه انجام گرفته توسط گروه شناسایی و بازدید از مناطق زلزله زده مؤسسه می باشد.
