در شب جمعه ۱۷ بهمن ۱۰۱۹ خورشیدی برابر با ۵ فوریه ۱۶۴۱میلادی، در منطقه بین تبریز و دریاچه ارومیه در آذربایجان شرقی و در مختصات ۳۷٫۹N و۴۶٫۱E ، زمین‌لرزه ویرانگری با بزرگای Ms=6.8 روی داد. مناطق اسکو و خسروشاه بر دامنه‌های شمال باختری کوه سهند، و نیز دهخوارقان (آذرشهرکنونی)، به‌تمامی ویران شد و تلفات بسیاری به بار آمد. در تبریز بسیاری از خانه‌ها و ساختمان‌های همگانی، از جمله بیش‌تر بناهای مشهور تاریخی فروریختند. مجموعه نیمه ویران ساختمان‌های شام غازان، که در حدود پنج کیلومتری باختر شهر جای داشت، فروریخت و تنها چهارگوشه بنای اصلی برپا ماند. بخشی از مسجد استاد- شاگرد تبریز ویران شد، همچنانکه به احتمال بسیار زیاد مسجد علیشاه نیز پس از این زمین‌لرزه به حالت ویران در مرکز شهر به جا ماند. لرزه به‌ویژه به گنبدها و مناره‌های مسجدها آسیب رساند که در هم شکسته و فرو می‌افتادند، و نیز ساختمان‌های عمده شهر آسیب دیدند، هر چند برخی از آن‌ها تا این زمان پیشاپیش به گونه‌ای دامنه‌دار به ویرانی کشیده شده بودند. آسیب ها تا مناطق همسایه گسترش داشت و زمین‌لرزه روی هم رفته سبب مرگ ۱۲۰۰ نفر شد. در کوهستان‌ها لرزه‌ها سبب راه اندازی سنگ‌ریزش‌ها و زمین‌لغزه‌های بزرگی شد که بر میزان ویرانی‌ها افزود، و در برخی جاها زمین از هم باز شد. در جای دیگر، که گمان می‌رود دشت تلخه رود باشد، آب از شکاف‌های زمین به بیرون جریان یافت و تنها در روز سوم در اثر پس‌لرزه‌ای نیرومند قطع شد، آنگاه از جای دیگری سربرآورد تا اینکه خشک شد. گواهی در دست نیست که این دگرریختی‌های زمین، خاستگاه زمین‌ساختی داشته‌اند. به‌علاوه، این منطقه مستعد زمین‌لغزش است. به دنبال لرزه اصلی، که در منطقه وان حس شد، پس‌لرزه های بسیاری آمد که به تدریج در طی یک دوره پنج ماهه فروکش کردند و به‌ویژه در سه روز نخستین شدید بودند و احتمالاً به آسیب‌ها افزودند. در تاتِو، حدود ۱۶۰ کیلومتر دورتر ار رومرکز زلزله، پس‌لرزه‌ها به مدت سه ماه حس می‌شد. در منطقه کلان‌لرزه‌ای یک ماه به درازا کشید تا توانستند همه دارایی‌ها و جسدها را از زیرآوار بدرآورند. بربریان (۱۹۷۶) در بخشی از گزارش خود در مورد این زمین‌لرزه آورده است که: “… می‌گویند که روزی چوپانی در حال چراندن گوسفندان خود بود. ناگهان در اثر وقوع یک پس‌لرزه، زمین شکاف عمیقی برداشت و چوپان و تعدادی از گوسفندان را دربر گرفت و دیگر هیچ‌کدام از آن‌ها پیدا نشدند.”
منابع مطالعاتی درمورد این زمین‌لرزه:
- آمبرسیز،ن.ن. و ملویل،چ.پ.(۱۹۸۲): تاریخ زمین لرزه ای ایران،ترجمه: ابوالحسن رده، انتشارات آگاه، ۱۳۷۰٫