زمین لرزه ۱۶ بهمن ۱۳۷۵ (۴ فوریه ۱۹۹۷) گرمخان، خراسان شمالی

در ساعت ۱۰:۳۷:۴۷ به‌وقت UTC روز سه‌شنبه ۱۶ بهمن ۱۳۷۵ خورشیدی برابر با ۴ فوریه ۱۹۹۷ میلادی، زلزله‌ای با بزرگای Mw=6.6 و مختصات رومرکزی ۳۷٫۷۱N  و ۵۷٫۴۹E در منطقه کوهستانی گرمخان واقع در ۳۰ کیلومتری شمال شهرستان بجنورد استان خراسان شمالی به‌وقوع پیوست. در اثر رخداد این زمین‌لرزه، ۸۴ نفر کشته شدند. این زلزله با یک پیش‌لرزه نسبتاً قوی همراه بود که باعث شد تا تلفات جانی ناشی از این زمین‌لرزه به مراتب کم باشد. طبق مطالعات Hollingsworth و همکاران (۲۰۰۷)، گسلش مسبب این زلزله دارای سازوکار امتدادلغز راستگرد با جابه‌جایی به اندازه ۰٫۵ تا ۱ متر بوده که موجب گسیختگی قطعه‌ای به‌طول حدود ۱۵ کیلومتر از گسل در امتداد NNW-SSE شد. براساس اطلاعات شبکه ملی شتابنگاری کشور، امواج حاصل از زلزله گرمخان توسط ۱۴ ایستگاه شتابنگاری شامل آشخانه، کلاله، مراوه تپه، راز، رضوان، امام قلی، نیشابور، سد بارزو ۱، گنبد کاووس، مشهد ۱، رباط*، فاروج*، گیفان* و بجنورد* ثبت شد و بیشینه شتاب ثبت شده مربوط به ایستگاه بجنورد* به میزان cm/s2 192 بوده است. در اثر رخداد زمین‌لرزه ۱۳۷۵ گرمخان، بیش از ۱۷۰ روستا آسیب دید و سه روستای ناوه، قزل قان و شیخ ۱۰۰ درصد تخریب شدند. روستای شیخ که در فاصله ۱۰-۱۵ کیلومتری جنوب شرقی گسیختگی گسل قرار دارد، بیش‌ترین ویرانی را در پی داشت. پردازش و تحلیل داده‌های شتابنگاری این زلزله نشان داد که وجود دوام لرزش طولانی، قطبش مولفه عمود بر گسل و وجود پالس سرعت در شتابنگاشت‌های موجود، حاکی از یک اثر جهت‌پذیری (directivity) احتمالی است و جهت انتشار گسیختگی از سمت شمال به طرف جنوب و به سمت روستای شیخ بوده است.

  زمین لرزه ۱۷ بهمن ۱۰۱۹ (۵ فوریه ۱۶۴۱) دهخوارقان-تبریز

در شب جمعه ۱۷ بهمن ۱۰۱۹ خورشیدی برابر با ۵ فوریه ۱۶۴۱میلادی، در منطقه بین تبریز و دریاچه ارومیه در آذربایجان شرقی و در مختصات ۳۷٫۹N  و۴۶٫۱E ، زمین‌لرزه ویرانگری با بزرگای Ms=6.8 روی داد. مناطق اسکو و خسروشاه بر دامنه‌های شمال باختری کوه سهند، و نیز دهخوارقان (آذرشهرکنونی)، به‌تمامی ویران شد و تلفات بسیاری به بار آمد. در تبریز بسیاری از خانه‌ها و ساختمان‌های همگانی، از جمله بیش‌تر بناهای مشهور تاریخی فروریختند. مجموعه نیمه ویران ساختمان‌های شام غازان، که در حدود پنج کیلومتری باختر شهر جای داشت، فروریخت و تنها چهارگوشه بنای اصلی برپا ماند. بخشی از مسجد استاد- شاگرد تبریز ویران شد، همچنانکه به احتمال بسیار زیاد مسجد علیشاه نیز پس از این زمین‌لرزه به حالت ویران در مرکز شهر به جا ماند. لرزه به‌ویژه به گنبدها و مناره‌های مسجدها آسیب رساند که در هم شکسته و فرو می‌افتادند، و نیز ساختمان‌های عمده شهر آسیب دیدند، هر چند برخی از آن‌ها تا این زمان پیشاپیش به گونه‌ای دامنه‌دار به ویرانی کشیده شده بودند. آسیب ها تا مناطق همسایه گسترش داشت و زمین‌لرزه روی ‌هم رفته سبب مرگ ۱۲۰۰ نفر شد. در کوهستان‌ها لرزه‌ها سبب راه اندازی سنگ‌ریزش‌ها و زمین‌لغزه‌های بزرگی شد که بر میزان ویرانی‌ها افزود، و در برخی جاها زمین از هم باز شد. در جای دیگر، که گمان می‌رود دشت تلخه رود باشد، آب از شکاف‌های زمین به بیرون جریان یافت و تنها در روز سوم در اثر پس‌لرزه‌ای نیرومند قطع شد، آنگاه از جای دیگری سربرآورد تا اینکه خشک شد. گواهی در دست نیست که این دگرریختی‌های زمین، خاستگاه زمین‌ساختی داشته‌اند. به‌علاوه، این منطقه مستعد زمین‌لغزش است. به دنبال لرزه اصلی، که در منطقه وان حس شد، پس‌لرزه های بسیاری آمد که به تدریج در طی یک دوره پنج ماهه فروکش کردند و به‌ویژه در سه روز نخستین شدید بودند و احتمالاً به آسیب‌ها افزودند. در تاتِو، حدود ۱۶۰ کیلومتر دورتر ار رومرکز زلزله، پس‌لرزه‌ها به مدت سه ماه حس می‌شد. در منطقه کلان‌لرزه‌ای یک ماه به درازا کشید تا توانستند همه دارایی‌ها و جسدها را از زیرآوار بدرآورند. بربریان (۱۹۷۶) در بخشی از گزارش خود در مورد این زمین‌لرزه آورده است که: “… می‌گویند که روزی چوپانی در حال چراندن گوسفندان خود بود. ناگهان در اثر وقوع یک پس‌لرزه، زمین شکاف عمیقی برداشت و چوپان و تعدادی از گوسفندان را دربر گرفت و دیگر هیچ‌کدام از آن‌ها پیدا نشدند.”

Dehkharghan

منابع مطالعاتی درمورد این زمین‌لرزه:

  • آمبرسیز،ن.ن. و ملویل،چ.پ.(۱۹۸۲): تاریخ زمین لرزه ای ایران،ترجمه: ابوالحسن رده، انتشارات آگاه، ۱۳۷۰٫
  • رمضی حمیدرضا، نیری ع.، خادمی م.، یثربی ف.، فرزانگان ا.، (۱۳۷۵)، “گزارش مقدماتی – فوری زمین لرزه ۱۶ بهمن ۱۳۷۵ گرمخان (شمال بجنورد)”، انتشارات مرکز تحقیقات ساختمان ومسکن، ۷۹ صفحه.
  • Hollingsworth J., Jackson J., Alarcon J., Boomer J., and Bolourchi M.J, (2007), “The 4th February 1997 Bojnourd (Garmkhan) earthquake in NE Iran: Teleseismic, and strong-motion evidence for rupture directivity effects on a strike-slip fault”, Journal of Earthquake Engineering, 11: 193-214, DOI: 10.1080/13632460601031078.

سایر زمین‌لرزه‌های مهم دنیا در این روز:

تاریخ زمان Y X عمق Mw منطقه مرجع
۱۹۲۱/۰۲/۰۴ ۸:۲۲:۴۱ ۱۵٫۶۸۱ -۹۰٫۸۰۵ ۱۵ ۷ Guatemala USGS
۱۹۳۲/۰۲/۰۴ ۲۱:۱۸:۹ ۲۶٫۵ ۶۲٫۲۵ ۳۵ ۵٫۸۲  Iran ISC
۱۹۳۴/۰۲/۰۴ ۱۳:۲۷:۰ ۳۰٫۶۵ ۵۱٫۶۴ ۶۵ ۶٫۳۱  Iran AMB
۱۹۷۱/۰۲/۰۴ ۱۵:۳۳:۲۹ ۰٫۶۵۳ ۹۸٫۷۱۱ ۳۰ ۷ Nias region, Indonesia USGS
۱۹۷۵/۰۲/۰۴ ۱۱:۳۶:۰۷ ۴۰٫۶۴۱ ۱۲۲٫۵۸ ۳۳ ۷ Liaoning, China USGS
۱۹۷۶/۰۲/۰۴ ۹:۰۱:۴۳ ۱۵٫۳۲۴ -۸۹٫۱۰۱ ۵ ۷٫۵ Guatemala USGS
۱۹۹۷/۰۲/۰۴ ۱۰:۳۷:۵۱٫۱۹ ۳۷٫۷۳۸۵ ۵۷٫۲۸۹۲ ۳۵٫۷ ۶٫۶ Garmkhan EHB Bulletin