سخنرانی دکتر محسن غفوری آشتیانی در مراسم دریافت لوح عضویت پیوسته فرهنگستان علوم
(۱۶ مهرماه)
نقش فرهنگستان در هدایت کشور به سمت ایمنی در برابر زلزله
چالش های ایمنی کشور در برابر زلزله و سوانح طبیعی
ایران به علت وجود گسلهای فعال، لرزه خیزی بالا و احتمال خطر وقوع زلزله‌های شدید؛ و ازسوی دیگر عدم استفاده موثر از دانش مهندسی، توسعه ناسازگار با خطر زلزله، عدم رعایت مناسب استانداردهای ساخت و ساز مقاوم و آسیب پذیری بالای آنها؛ در معرض خطرپذیری (ریسک) بالای زلزله قرار دارد و در دهههای اخیرخسارات جانی و مالی زیادی به کشور وارد شده است.
هنوز نگاه حاکم بر مدیریت کلان بحران کشور، معطوف به انجام اقدامات امدادی و مقطعی پس از وقوع زلزله است و این راهبرد متاسفانه جایگاه مهم‌تری نسبت به اقدامات اصولی و دراز مدت، از جمله پیشگیری، مقاوم‌سازی و کاهش خطرپذیری دارد.
حوادث طبیعی و انسان ساز نشان می‌دهند که ما از وقوع حوادث های گذشته درسهای لازم را فرا نگرفته‌ایم و همچنان خسارات ناشی از عدم بکارگیری صحیح روشها و استفاده از فناوری‌های موجود و در دسترس، توسط مسئولان و مهندسان و مجریان، جان و اموال مردم را تهدید مینماید .
هشدار بزرگ زلزله بم در دی ماه ۱۳۸۲، منجر به تدوین و تصویب “سیاستهای کلی کشور در زمینه پیشگیری و کاهش خطرات ناشی از سوانح طبیعی” گردید. این سند که با هدف پاسخگویی به نیازهای کشور و رفع خلاءهای مدیریتی و فنی و براساس تجربه علمی، فنی و مهندسی کسب شده پس از زلزله منجیل-رودبار درخردادماه ۱۳۶۹ و همچنین زمین لرزه بم تدوین شده بود، می‌توانست در صورت تحقق به طور اساسی کاهش خطرپذیری کشوردر مقابل آسیب های ناشی از زمین لرزه ها را به دنبال داشته باشد. متأسفانه این سیاستها علیرغم ابلاغ در سال ۱۳۸۵، تا بحال مورد توجه مسئولین ذیربط قرار نگرفته و یقیناُ ادامه این فرایند برای کشور به مصلحت نبوده و میتواند ضمن دور شدن از توسعه پایدار، امنیت ملی ما را نیز به مخاطره بیانداز .
فرهنگستان چه میتواند بکند؟
اول باید فرهنگستان در جامعه در همه زمینه ها اثر گذارتر باشد و تبدیل به مرجع سیاستگذاری و جهت دهی علمی کشور گردد. کشور باید وجود فرهنگستان را حس کنند و بودنش و حضورش یک الزام حکومتی گردد.
اما در بعد سوانح، از میان سیاستهای کلی نظام در زمینه پیشگیری و کاهش خطرات ناشی از سوانح طبیعی فرهنگستان علوم میتواند در ۵ محور اثرگذار و نقش آفرین باشد که عبارتند از:
- جهت دهی علم و پژوهش و فناوری لازم برای ایمنی به فعالیتهای علمی اثرگذار با توسعه و ارزش دهی به تحقیقات میان رشته ای برای تلفیق نمودن مهندسی زلزله با جنبه های اجتماعی-اقتصادی-فرهنگی-مدیریتی. تدوین سند علمی، فناوری و کاربردی برای عملیاتی نمودن سیاستهای کلی نظام در زمینه پیشگیری و کاهش خطرات ناشی از سوانح طبیعی؛
- جهت دهی برای عدم ایجاد ریسک جدید و گسترش گفتمان ایمنی و تبدیل آن به یک خواسته ملی در جامعه؛
- کاهش ریسک موجود با یافتن راهکارهای نوین و سازگار با توان اقتصادی و مهندسی و فرهنگی کشور با هدف حفظ سرمایه انسانی و اقتصادی و فرهنگی کشور در برابر سوانح؛
- توانمند سازی و تاب‌آوری کشور در برابر سوانح؛
- تلاش برای پیاده سازی علم و داناییها در عمل.
چگونه؟
- جهت دهی علم و پژوهش و فناوری لازم برای ایمنی
توسعه، جهت دهی و تشویق تحقیقات در زمینه:
۱-۱- یافتن راهکارهای افزایش اعتماد مردم به مهندسان عمران و نظام مهندسی, جامعه تخصصی و قوانین؛
۲-۱- تلاش در بیشتر کاربردی نمودن دانش مهندسی زلزله و استفاده ازجنبه‌های متنوع آن درفرایند توسعه پایدار و پیشرفت کشور؛
۳-۱- یافتن راهکارهای افزایش نفوذ دانش مهندسی زلزله در سطح جامعه، به ویژه در میان دست‌اندرکاران ساخت و ساز کشور؛
۴-۱- یافتن راهکارهای به کارگیری قوانین و دستورالعمل های موجود توسط مجریان؛
۵-۱- یافتن راهکارهای عملیاتی نمودن استاندارد سازی صنعت ساخت و ساز؛
۶-۱- روش های ارزان قیمت برای بهسازی لرزه ای ساختمانهای متداول؛
۷-۱- یافتن راهکارهای ارزش دهی به ساخت و ساز ایمن و ایجاد نیاز در جامعه؛
۸-۱- ایجاد بازار کار برای مهندسان با کیفیت و خلاق؛
۹-۱- یافتن راهکارهای استفاده از ابزار و مشوق های اقتصادی و بیمه برای ساخت و ساز ایمن؛
۱۰-۱- اولویت بندی برنامه های کاهش ریسک بر اساس مدلهای اقتصادی و اثر گذاری آن بر حفظ سرمایه ها؛
۱۱-۱- افزایش توجه به مسائل انسانی، اجتماعی، اقتصادی ومدیریتی مرتبط بازلزله جهت تحقق و پیاده‌سازی دانش درعمل؛
۱۲-۱- یافتن راهکارهای عملی برای رفع موانع مدیریتی ساخت وساز ایمن؛
۱۳-۱- یافتن راهکارها برای بهره‌گیری کامل از دانش روز مهندسی سازه و زلزله. دانش مهندسی زلزله در کشور توسعه یافته است، ولی می‌بایست به صورت عملی در پیشرفت جامعه و افزایش سطح ایمنی کشور در برابر خطر زلزله نمود داشته باشد و در عمل به اجرا درآید؛ بنابراین لازم است تا با برنامه‌های مناسب میزان نفوذ دانش مهندسی زلزله در سطح جامعه و به ویژه در میان دست‌اندرکاران ساخت و ساز کشور افزایش یابد؛
۱۴-۱- یافتن راهکارهای عملیاتی برای ایجاد هماهنگی میان نهادها ی تصمیم‌گیر و تلاش در هماهنگ‌سازی و یکپارچه‌سازی فعالیتهای اجرائی به بکارگیری دستاوردهای علمی در عمل. به هر میزان که فعالیتهای بخشهای تصمیم‌گیر، تحقیقاتی و اجرایی همسو و تکمیل‌کننده یکدیگر باشند به همان میزان سرعت کاهش خطرپذیری لزلزله در کشور افزایش خواهد یافت.
- جهت دهی برای عدم ایجاد ریسک جدید و گسترش گفتمان ایمنی و تبدیل آن به یک خواسته ملی در جامعه
عدم ایجاد ریسک جدید باید تبدیل به یک خواسته ملی توسط شاخه مهندسی فرهنگستان علوم از جامعه تخصصی و مهندسی کشور گردد. ساخت هر بنای ایمن در کشور تاثیر مستقیم بر ایمنی و توسعه پایدار کشور، حفظ جان و سرمایه، کاهش وابستگی به زمان بحران دارد؛ و بالعکس.
برای این کار همه مولفه های لازم از جمله: دانش و تخصص، نیروی انسانی متخصص، آیین نامه ها و دستورالعمل های مهندسی، قوانین اجرایی ساخت و ساز ایمن برای ایمن سازی وجود دارد. لذا باید این راهکارها تدوین شود:
۱-۲- اقتصادی کردن ایمنی، به نحوی که صرفه اقتصادی تولید کننده و مصرف کننده در رعایت ایمنی باشد؛
۲-۲- بهبود مدیریت و نظارت بر ساخت و ساز، به نحوی که ساز و کار کنترل بصورت کار آمد و خود کار عمل کند؛
۳-۲- ممنوعیت و جلوگیری از ساخت و سازهای غیرفنی و ناامن در برابر زلزله، به نحوی که اینگونه موارد جرم تلقی شود و مسئولیت های ناشی از آن مشمول مرور زمان نگردد؛
۴-۲- الزامی کردن بیمه، بویژه برای ساختمانهای عمومی و یا مهم نظیر مجتمع ها و ساختمانهای مشابه ببالا که معمولا” مسئولیت های رفع خسارات مشخص نیست. این اقدام کمک به فرآیند اقتصادی کردن ایمنی نیز خواهد کرد؛
۵-۲- الزامی کردن استفاده از مصالح استاندارد با کیفیت و مقاوم؛
۶-۲- تصویب قوانین و مقررات لازم برای جرم و تخلف شناختن ساخت و سازهای غیر فنی.
تصویب قوانین و مقررات لازم برای جرم و تخلف شناختن ساخت و سازهای غیر فنی
- کاهش ریسک موجود با یافتن راهکارهای نوین و سازگار با توان اقتصادی و مهندسی و فرهنگی کشور با هدف حفظ سرمایه انسانی و اقتصادی و فرهنگی کشور در برابر سوانح.
از آنجا که ثبات و امنیت ملی و حتی ادامه حیات کشور در گرو این مقاوم سازی است ضرورت آن بی شک در اولویت اول کشور می باشد. تجربه ۷ سال انجام مقدمات و کسب دانش فنی، تاسیس شرکت های دانش بنیان حرفه ای در زمینه های بسیار پیچیده و نوین بهسازی لرزه ای اعم از مشاور، پیمانکار، بازرسی وکنترل در کشور وجود دارد. تاکید شاخه عمران فرهنگستان بر باز گشت به ادامه کار پروژه های بهسازی لرزه ای و استمرار بخشی به آن برای چند دهه است تا شاید سایه این تهدید که ناشی از سهل انگاری مزمن و تاسف بار، در رعایت اصول بدیهی ساخت و ساز و توسعه ناپایدار عمرانی کشور بوده است تا حدودی و فقط در حد کشور های با توان اقتصادی مشابه ایران بتواند زدوده شود.
برنامه دائمی بهسازی لرزه ای بافت های شهری و ساختمانهای متداول با روش های ارزان قیمت
در این زمینه روش ها و الگوهای آزموده ای زیر نظر سازمان مدیریت بحران شهر تهران در سالهای ۸۵ تا ۸۸ تحت عنوان ” بهسازی نسبی ” تدوین و بصورت نمونه اجرا شده است. راه حل های ارزان و سریع و تیپ بندی شده برای بهسازی ساختمانهای غیر مهندسی شهری تدوین و بصورت دستور العمل ساده در سطوح کاردانی و مهندسی پایه تدوین شد.
