گزارش فوری و مقدماتی زمین‌لرزه ۴ اسفند ۱۳۸۳ شرق- جنوب شرق زرند کرمان (حت کن- داهوئیه)

کارشناسان پژوهشکده زلزله شناسی مانیا صبوری و مسعود تقابنی در تهیه این گزارش همکاری نموده اند.

در ساعت ۵ و ۵۵ دقیقه و ۲۰/۸ ثانیه ( به وقت محلی) روز ۴ اسفند ماه ۱۳۸۳ برابر با ساعت ۲ و ۲۵ دقیقه و ۲۰/۸ ثانیه ( به وقت GMT) زمین‌لرزه ای به بزرگای امواج سطحی (۶/۵= Ms) در شرق شهر زرند استان کرمان (شکل- ۱) بوقوع پیوست. مختصات رومرکز این زمین‌لرزه ۳۰/۷۶ درجه عرض شمالی و ۵۶/۷۴ درجه طول شرقی می باشد.

شکل (۱): پهنه رو مرکزی زلزله ۸۳/۱۲/۴ زرند در شمال غرب کرمان.

رویداد اصلی در منطقه زرند بلافاصله با حدود ۳۰ پسلرزه دنبال شده و تا عصر روز ۸۳/۱۲/۴ بزرگترین پسلرزه با بزرگای ۴/۲ در شبکه لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه ثبت شده است شکل -۲٫ روند عمومی پسلرزه‌ها پراکندگی به سمت جنوب و جنوب شرق کانون زلزله را (براساس تعیین مکانهای اولیه) نشان می دهد. در جدول ۱ فهرست زمین‌لرزه اصلی و پسلرزه‌های تعیین مکان شده ارائه شده اند. شکل ۳ نگاشتهای ثبت شده از لرزه اصلی را در ایستگاههای شبکه لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله نشان می دهد.

شکل (۲): زمین‌لرزه ۴ اسفند ۱۳۸۳ شرق زرند کرمان و پسلرزه‌های آن.

شکل(۳): نگاشتهای ثبت شده از زلزله ۴۸۳/۱۲/۴ زرند در شبکه لرزه نگاری باند پهن
پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله.

جدول (۱): فهرست زمین‌لرزه اصلی و پسلرزه‌های بزرگ ثبت شده تاظهر ۸۳/۱۲/۴٫

• گسل کوهبنان ( گسل محتمل مسبب زمین‌لرزه)
  گسل لرزه زای کوهبنان گسلی است با راستای عمومی شمال باختری- جنوب خاوری و و طول قطعه ۸۰ کیلومتر که از شمال کرمان و خاور زرند می گذرد. سازوکار این گسل، فشاری با شیب به سمت شمال خاوری است و در راستای آن سنگهای پرکامبرین پسین و پالئوزوئیک ( از سمت شمال خاوری) بر روی بادزنهای آبرفتی و رسوبات کواترنر دشت (در جنوب باختری) رانده شده اند. گسل لرزه خیز کوهبنان علاوه بر سازوکار فشاری، دارای جنبش راستالغز راستگرد نیز می باشد.
  صفحه گسلی کوهبنان به عنوان یکی از لرزه خیزترین روند های ساختاری در استان کرمان مطرح است. زمین‌لرزه‌های ویرانگر

1. ۱۲۴۲/۱۰/۲۸ ( هـ. ش، کرمان- چترود ۶=Ms)،
2. ۱۲۵۰/۵/۲۴ (هـ.ش، چترود)،
3. ۱۲۵۴ کوهبنان ۶=Ms
4. ۱۲۷۶/۳/۲ هـ.ش کرمان- چترود (۵/۷=Ms)
5. ۱۳۱۲/۹/۸ هـ.ش شمال بهاباد (۶/۴=Mb) و
6. ۱۳۵۶/۹/۲۹ گیسک – زرند ( باب تنگل) (۵/۹=Mw) که سبب کشته شدن ۶۶۵ نفر و مجروح شدن ۲۶۰ تن گردید ناشی از جنبش این گسل بوده است.

• تاریخچه لرزه خیزی گستره کرمان
  فهرست لرزه خیزی تاریخی و سده بیستم گستره زرند در جدول -۲ برای زلزله‌های بابزرگای بیش از ۵ ارائه شده و تعدادی از مخربترین آنها در ذیل شرح داده می شوند:

• زمین‌لرزه ۲۸ دی ۱۲۴۲ چترود (۱۸۶۴/۱/۱۷)
  این زمینلرزه آسیب های چشمگیری به کرمان رسانید بطوری که ایوان جامع مظفر فرو ریخت و به دیوارهای قبه سبز آسیب رسید. بزرگای این زلزله ۶=Ms تعیین شده است.
• زمین‌لرزه ۲۴ مرداد ۱۲۵۰ چترود ( ۱۸۷۱/۸/۱۴ م)
  این زمینلرزه در کرمان احساس شد اما خسارتی در کرمان به بار نیاورد اما موجب ویرانی تعدادی از دهات و خرابی بعضی از قنوات شد.
• زمین‌لرزه اردیبهشت ۱۲۵۴ کوهبنان ( مه ۱۸۷۵ م)
  این زمینلرزه باعث خشک شدن چشمه‌ها در ظفر الجرد و خسارت دیدن خانه‌های دهکده رشک شد، روستای واسط نیز ویران شد.
• زلزله ۲۸ اردیبهشت ۱۲۷۶ ( مه ۲۲/ ۱۸۹۷)
  این زلزله در ۱۴۰ کیلومتری کرمان حوالی کوهبنان رخ داده است.
• زمینلرزه ۲ خرداد ۱۲۷۶ کرمان- چترود ( قبه سبز) ( ۱۸۹۷/۵/۲۷)
  در این زمینلرزه گنبد قبه سبز فرو ریخت بزرگای این زمینلرزه ۵/۵=Ms تعیین شده است.
• زمین‌لرزه ۸ آذر ۱۳۱۲ شمال بهاباد( ۱۹۳۳/۱۱/۲۸)
  روستای علی آباد ( ملاعلیرضا) به کلی تخریب شد و گروه کوچکی از روستاهای شمال بهاباد به کلی ویران شد.
• زمینلرزه ۲۹ آذر ۱۳۵۶ گیسک زرند( باب تنگل) (۱۹۷۷۱۲/۱۹)
  این زمینلرزه حدود ۶۶۵ نفر کشته و ۲۶۰ نفر مجروح داد. روستاهای درتنگل، گیسک و سرباغ را ویران کرد، خاستگاه آن بخشی از گسل کوهبنان به طول ۱۱/۵ تا ۱۹/۵ کیلومتر بود که از ۸ کیلومتری شمال خاور زرند می گذرد. بزرگای آنرا mb=5.5,Ms=5.8 ,Mw=5.9 تعیین کرده اند. این زمین‌لرزه با دو پسلرزه نیرومند در منطقه گیسک کرمان رخ داد که چند روستا را در منطقه زرند ویران کرد. جنبش های گسله در این زون عمدتاً راستگرد بوده و میانگین جابجایی آن در حدود ده سانتیمتر است، میانگین جابجایی قائم ۷ سانتیمتر بوده، یک نیروی فشاری شدید از شمال خاور با یک مولفه راستگرد ظاهری وارد شده است. بعضی از ساختمانهای جدید در زرند آسیب اندکی دیدند.

جدول(۲): لرزه خیزی منطقه زلزله زده زرند با بزرگای بیش از ۵

جمع بندی

زلزله در ساعت ۲۰: ۵۵: ۵ دقیقه بامداد روز سه شنبه ۸۳/۱۲/۴در ناحیه شرق – جنوب شرق شهر زرند کرمان (در فاصله رومرکزی حدود ۲۰ کیلومتری از شهر زرند) رخ داد. این زلزله با بزرگای در مقیاس امواج سطحی ۶/۵ و با سازوکار راستالغز در پهنه گسل کوهبنان رخ داده است. تلفات این زلزله تا ساعت ۱۴، ۴/۱۲/۸۳ بیش از ۲۰۰ کشته و حدود ۱۰۰۰ مجروح بوده است. این زلزله در پهنه ای رخ داده که در سالهای اخیر زلزله‌های مهمی مثل زلزله‌های گسیک (باب تنگل) شمال زرند (۲۹ آذر ۱۳۵۶ با بزرگای ۵/۹ Mw) در شمال غرب پهنه رومرکزی همین زلزله اخیر تجربه شده است. دراین منطقه زلزله زده می توان به مشخصات زیر اشاره نمود:

• این زلزله با بزرگای ۶/۵ در ۱۲ ایستگاه شبکه لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله به دقت ثبت شده و محاسبه بزرگا براساس کلیه این ایستگاهها صورت گرفته است.
• ژرفای کانونی این زلزله بین ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر بوده و باتوجه به عمق کانونی کم این زلزله شدت زیاد در پهنه رومرکزی و میزان تخریب بالا در محدوده روستاها و شهرهای حت کن، داهوئید، خانوک، اسلام آباد، هجدک و عبدل آباد قابل توجیه است
• کاهندگی سریع این زلزله به نحوی که در محدوده شهر زرند در فاصله رومرکزی حدود ۱۶ کیلومتری میزان خسارت و خرابی بسیار کم بوده است. این مساله در ناحیه شرق لوت مسبوق به سابقه بوده و به طور کلی زلزله‌های این ناحیه از ایران مرکزی (نظیر زلزله بم) کاهندگی سریعی نشان می دهند (با دورشدن پهنه رومرکزی میزان خرابی و خسارت شدت کاهش می یابد).
• این زلزله به نظر می رسد بر روی قطعه دیگری از گسل کوهبنان رخ داده است به نحوی که قطعه شمال باختری آن در منطقه گیسک-باب تنگل در ۲۹ آذر ۱۳۵۶ با بزرگای ۵/۹ فعال شده و زلزله ۸۳/۱۲/۴ با بزرگای ۶/۵ = Ms با فعال شدن قطعه جنوب شرقی همان گسل (در فاصله حدود ۲۵ کیلومتر از پهنه رومرکزی زلزله گسیک) رخ داده است.
• لرزه خیزی ناحیه کوهبنان و شمال کرمان یادآور لرزه خیزی بالای این ناحیه از کشور می باشد به نحوی که قطعات مختلف گسل کوهبنان در فاصله‌های زمانی مختلف جنبا شده است.