منشا نورهای گزارش شده قبل و هنگام رخداد زلزله چیست؟
در برخی از زمین لرزه ها (نظیر زلزله سرپل ذهاب کرمانشاه)، ادعاهایی مبنی بر مشاهده امواج نورانی در آسمان، قبل و یا هنگام رخداد زلزله، مطرح شده است. این پدیده که به عنوان نورهای زلزله (Earthquake Lights, EQL) شناخته می شود، با اشکال و طیف های رنگی مختلف، در برخی زلزله های ایران و بسیاری از زمین لرزه های رویداده در نقاط دیگر جهان، مشاهده شده و شایعات زیادی را در خصوص منشا برخی زلزله ها ایجاد نموده است. در گذشته مردم این پدیده را به اشیای ناشناس پرنده (UFO) یا موجودات ناشناخته فضایی نسبت می دادند و اخیرا برخی آن را به موضوع هارپ پیوند می زنند.
متخصصان علم زلزله شناسی در مورد صحت گزارشات و شواهد مرتبط با این پدیده اختلاف نظر دارند. در سال های اخیر برخی محققان تلاش کرده اند که این پدیده را با تکیه بر قوانین و اصول علم فیزیک (نظیر خواص پیزوالکتریک، اشتعال گازها و …) توضیح دهند. برخی نیز معتقدند که این پرتوهای نورانی به دلیل ایجاد قوس های الکتریکی (Electricity Arcing) ناشی از ارتعاش دکل های برق در حین زلزله ایجاد می شوند.
در سال های اخیر متخصصان علم مکانیک سنگ و ژئوفیزیک، مطالعاتی را روی شواهد مبتنی بر وجود امواج نورانی زلزله (EQL) در ۶۵ زمین لرزه (از سال ۱۶۰۰ میلادی تاکنون)، انجام داده اند. این تحقیقات نشان داده است که در برخی از انواع سنگ ها (بخصوص سنگ های آذرین نظیر گابرو و بازالت)، تنش های موجود در زمین باعث تولید بارهای الکتریکی می گردد. آزاد شدن ناگهانی و سریع این بارهای الکتریکی در اثر عبور امواج لرزه ای در امتداد برخی انواع گسل ها، می تواند باعث یونیزه شدن محیط و ایجاد پرتوهای نورانی به رنگ های مختلف در سطح زمین یا در فضای فوقانی سطح زمین گردد. این امواج نورانی می توانند تا ده ها ثانیه تداوم داشته باشند و تا شعاع چند صد متری سطح زمین نیز منتشر شوند. در برخی موارد این امواج حتی به شکل رعد و برق مشاهده می گردند، با این تفاوت که منشا آنها از زمین به سوی آسمان است. البته باید توجه داشت که به دلیل گسترش محدود توده سنگ های آذرین و نبود شرایط مورد نیاز برای ایجاد این پدیده در بسیاری زلزله ها، امواج نورانی تنها در درصد اندکی از زلزله ها مشاهده می شود.
در صورت تمایل جهت کسب اطلاعات تخصصی بیشتر در رابطه با نورهای زلزله می توانید به مرجع زیر مراجعه نمایید:
Thériault R., St‐Laurent F., Freund F.T., Derr, J.S. (2014) Prevalence of Earthquake Lights Associated with Rift Environments, Seismological Research Letters, 85 (1): 159-178.
DOI: https://doi.org/10.1785/0220130059