لرزه خیزی منطقه
مهدی حیدری کارشناس پژوهشکده زلزله شناسی
تاریخچه لرزه خیزی در منطقه زلزله زده بم
زمین لرزه‌های تاریخی و سده بیستم
بنابر اطلاعات محلی، آبادیهای کم شماری که دردهستان تنک جمعیت گوک قرار داشتند در اثر این زلزله ویران شدند. خاستگاه این لرزه، کوه دو شاه در شمال گوک بوده است. زلزله مذکور تا بم و کرمان به گونه ای نیرومند احساس شد و در سکنج میه بیم و هراس مردم شد. بزرگای این لرزه را ۹/۵ mb و ۶Ms تعیین کرده اند.
این زمین لرزه در امتداد جنوب خاوری همان منطقه ای روی داد که از وقوع زلزله‌های پیشتر در سده نوزدهم آسیب دیده بود؛ به ویژه زمین لرزه ای در سال ۱۲۵۵ هـ .ش روستاهای سایرچ، حسن آباد و هشتادان را ویران کرد و سبب خشک شدن آب چشمه‌های روستاهای آبگرم گردید.
- زمین لرزه ۱۲ شهریور ۱۳۴۸ هـ..ش سایرچ (۲/۹/۱۹۶۹میلادی)
این زلزله با بزرگای ۳/۵ Ms در سایرچ روی داد. زمین لرزه مذکور در کرمان احساس شد و خسارات مختصری به وجود آورد. زلزله ۱۲/۶/۱۳۴۸ هـ.ش سایرچ در ماهان و خبیض به شدت احساس شد.
- زمین لرزه ۲۹ آذر ۱۳۵۶ هـ..ش گیسک زرند (باب تنگل)، (۱۹/۱۲/۱۹۷۷ میلادی)
هنگام شب زمین لرزه ای که پیش از آن دو پیش لرزه نیرومند روی داد، چند روستا را در منطقه زرند ویران کرد. این زلزله با حدود ۶۶۵ نفر کشته و ۲۶۰ تن مجروح همراه بود. زمین لرزه گیسک زرند روستاهای در تنگل، گیسک و سرباغ را ویران کرد و خاستگاه آن بخشی از گسل کوهبنان به طول ۵/۱۱ تا ۵/۱۹ کیلومتر بود. در شمال خاور زرند در پهنه گسلی مذکور، جابه جیی کم زمین به صورت ناپیوسته در فاصله ای حدود ۱۰ کیلومتر با روند N140º دیده می شود. جنبش های این پهنه گسلی عمدتاً راستگرد بوده و میانگین جابه جیی قائم و افقی آن به ترتیب حدود ۷ و ۱۰ سانتی متر (حداکثر ۲۰) است. بزرگای این زلزله را ۵/۵ mb و ۸/۵Ms تعیین کرده اند.
لازم به تذکر است که قبل از رویداد زلزله ۲۹/۹/۱۳۵۶ هـ .ش گیسک زرند، پیش لرزه‌هیی در این ناحیه به وقوع پیوسته است. به طور مثال در ۲۷/۶/۱۳۵۶ هـ.ش زلزله شدیدی در تنگل را لرزاند و موجب خساراتی گردید. ضمناً در ۲۰/۸/۱۳۵۶ هـ.ش ده زوئیه در اثر زلزله به شدت آسیب دید.
به طور کلی زمین لرزه ۲۹/۹/۱۳۵۶ گیسک زرند با وقوع زمین لغزشهایی در دامنه‌های پرشیب واقع در شمال باختر دهکده‌های در تنگل، ده زوئیه و همچنین شمال سرباغ همراه بوده است. دگرشکلی سطح زمین ضمن تشکیل ترکهای کششی با آرایش نردبانی، مؤلفه جنبش راستگرد گسل کوهبنان را در پهنه مهلرزه ای نشان می دهند. گستره گسیخته شده غالباً با ظهور گوژگسلی (Fault gouge) در واحدهای سنگ ماسه و سنگهای تبخیری به پهنای چند متر و فرونشست ها و برجستگیهای کششی متعددی در واحدهای سنگی پالئوزوئیک یا نهشته‌های کواترنری سطح زمین مشخص می شود.
- زمین لرزه ۲۱ خرداد ۱۳۶۰ هـ..ش گلباف (۱۱/۶/۱۹۸۱ میلادی)
در ۲۱/۳/۱۳۶۰ هـ.ش زمین لرزه مخرب و ویرانگری با بزرگای ۱/۶ mb و ۸/۶Ms قسمتی از استان کرمان را به لرزه درآورد و در اثر آن شهر گلباف به کلی ویران شد. این زلزله حدود ۱۰۷۱ نفر کشته و ۴۰۰۰ نفر مجروح به همراه داشت.
حداکثر جابه جیی قائم گسل گلباف در زلزله ۲۱/۳/۱۳۶۰ حدود ۱۰ سانتی متر (خاور گلباف) بوده است. در این زمینلرزه حدود ۱۶ کیلومتر از گسل گلباف جابه جا گردیده به طوری آثار این گسیختگی به صورت شکستگیها و ترکهای کوچکی مشاهده می شود. راستای عمومی اکثر این گسیختگی ها شمال، شمال باختر-جنوب، جنوب خاور می باشد. در خاور گلباف گسلهای متعددی به موازات یکدیگر با امتداد عمومی شمال، شمال باختری در سنگهای آهکی و کنگلومراها و نهشته‌های عهد حاضر دیده می شود.
بیشترین خسارات و ویرانی در نواحی جنوب (آبادیهای تیرکان و ده ملک) و مرکزی (بخش مسکونی گلباف) متمرکز می باشد. پدیده روانگریی و نشست زمین به علت وجود تشکیلات رسی و بالا بودن سطح اساس آبهای زیرزمینی که عامل مؤثری در تشدید حسارات بوده است در بخش عمده ناحیه جنوبی گلباف، خاور سنگ، شمال فندقا، خاور و جنوب هشتادان و سایرچ، چهارفرسنگ بیشه و پشته مشاهده شده است. در جنوب گلباف، تشکیلات رسی و خاور گلباف،به خصوص دره سنگ، سازندهای آهکی ریزش کرده اند.
- زمین لرزه ۶ مرداد هـ..ش ۱۳۶۰ سایرچ، (چهارفرسنگ) (۲۸/۷/۱۹۸۱میلادی)
این زمین لرزه وحشتناک با بزرگای ۱/۷ Ms شدیدترین زلزله ای است که تا کنون در گستره استان کرمان روی داده است. در اثر این زمین لرزه حدود ۱۳۰۰ نفر کشته، ۹۱۵ نفر زخمی و ۰۰۰، ۲۵ نفر در ناحیه چهار فرسنگ (فرسخ)، سایرچ، هشتادان، فندقا، شهداد و آبادیهای اطراف آنها بی خانمان شدند. در سایرچ حدود ۸۵ درصد خانه‌ها شدیداً آسیب دیده یا تخریب شدند. پس از رویداد زلزله چشمه‌های آب متعددی در این ناحیه ظاهر شده و سطح آب چاهها بالا آمد. حداکثر شدت زمین لرزه مذکور در سایرچ و چهارفرسخ حدود VIII در مقیاس اصلاحی مرکالی برآورد شده است.
گسل گلباف در زمین لرزه ۶/۵/۱۳۶۰ هـ.ش چهار فرسنگ جابه جیی قائم ۱۴ سانتی متر و گسل لکرکوه جابه جایی قائم و افقی راستگرد به ترتیب ۵ و ۲۰ سانتی متر را نشان می دهند. جنبش حدود ۴۸ کیلومتر از بخش شمالی گسل گلباف و ۱۰ کیلومتر از بخش جنوبی گسل لکرکوه سبب وقوع این زلزله گردیده است. در جنوب و باختر دهکده چهارفرسنگ شکستگیهای متعددی با راستای عمومی شمالی-جنوبی تا شمال خاوری-جنوب باختری در واحدهای سنگی کنگلومریی یا نهشته‌های عهد حاضر گزارش شده است.
در اثر زمین لرزه ۶/۵/۱۳۶۰ هـ.ش سایرچ ناحیه ای به وسعت ۵۷۷ کیلومتر تحت تأثیر خسارت و تخریبی در حد شدت نسبی VIII قرار گرفت. زمین لرزه مذکور سبب ویرانی ساختمانهای قدیمی و فرسوده در شهرهای کرمان و ماهان گردید،به طوری قسمتی از سقف بازار و بخشی از مسجد حاج آقای علی در کرمان و قسمتی از مقبره شماه نعمت ا… ولی در ماهان ریزش کرد. ضمناً سنگ ریزش و زمین لغزش در خاور هشتادام، سایرچ و شمال چهارفرسنگ به ویژه در دره خرشکی گزارش شده است. در جنوب باختر چهارفرسنگ (۱۰ کیلومتری ابتدا دره خفتان) ریزش کوه سبب مسدود شدن جریان آب رودخانه و تشکیل دریاچه ای به عمق حدود ۱۰ متر شده است.
زمین لرزه‌های تاریخی و سده بیستم در این منطقه بیشتر در بخشهای شمال باختری و باختر منطقه و در اثر عملکرد پهنه‌های گسلی نیبند، گوک و شهداد بوقوع پیوسته اند. در این قسمت شرح مختصری از مهمترین رویداد زمین لرزه‌ها براساس منابع موجود ارائه شده است. این توصیف به منظور ارائه تصویر هرچه بهتری از سازوکار مسبب این رویدادها و همچنین سیمیی کلی از شرح تلفات جانی و خسارات مالی در این زلزله‌ها مطرح شده است.
زمین لرزه‌های چهارشنبه ۸۳/۷/۱۵ تا شنبه ۸۳/۷/۲۵ منطقه جیرفت، راور و کوهبنان در جنوب ...
گزارش زمین لرزه ۱۳۸۲/۱۰/۵ بم
/در گزارش زلزله استان کرمان /توسط adminلرزه خیزی منطقه
تاریخچه لرزه خیزی در منطقه زلزله زده بم
زمین لرزه‌های تاریخی و سده بیستم
این زمین لرزه در ۴۰ کیلومتری شمال خاور کرمان به وقوع پیوسته و سبب ویرانی کامل این آبادی و خسارات قابل توجهی به روستاهای درختنگان،ده شیر و دوران گردید. شدت نسبی این زلزله در خورجند VIII برآورد شده است. این زلزله در کرمان احساس شده و به نظر می رسد که در اثر جنبش گسل لکرکوه روی داده است.
این زلزله جوشان را خراب کرده و به دروزاه هشتادان خساراتی وارد نمود. همچنین تعداد دیگری از روستاها در خبیض خسارت دیدند. زمین لرزه مذکور در کرمان به فاصله ۵۰ کیلومتری از پهنه رومرکزی زلزله احساس شد و خسارات اندکی را به بار آورد.
دامنه آسیبهای این زلزله به نگار ورین و نیز ۹۰ کیلومتر فراتر تا کرمان که در آن تعدادی از ساختمانهای همگانی از جمله اداره تلگراف به شدت ترک برداشت. کشیده شد. خانه‌های شخصی در بیرون از دروازه وکیل و نیز برج وکیل آسیب رسید و ۲ تن زخمی شدند. در سایرجان قناتها فروریخت و از میزان تأمین آب شهر کاست. در رفسنجان ۱۲۰ کیلومتر دورتر، بیشتر خانه‌ها شکاف برداشت. لرزه در بم و انار نیز احساس شد.در اثر این زلزله، گروه کوچکی که از روستاهای شمال باختر بهاباد به کلی ویران شد. در روستای علی آباد (ملا علیرضا) که به کلی تخریب شد و تلفاتی به بار آمد، لرزه باعث پدیداری روانگریی خاک و بیرون ریختن گل از گسل فشانها شد. روستاهای رحیم آباد، خیرآباد، علی آباد و محمد رفیع ویران شد و تلفاتی به بار آمد. در بهاباد اگرچه تلفاتی رخ نداد اما تقریباً همه خانه‌ها آسیب دیدند.
زمین لرزه ۸/۹/۱۳۱۲ هـ.ش بهاباد آسیبهای اندکی به انار و بافق رساند و در رفسنجان، یزد، تفت، اردکان، مهدی آباد یزد و کرمان به نیرومندی احساس شد. این زلزله احتمالاً در اثر جنبش گسل کوهبنان روی داده است.
در ۳۱/۶/۱۳۰۲ هـ.ش، دیرهنگام شب، زمین لرزه ویرانگری در استان کرمان بخش هایی از مناطق سایرجان و بافت را ویران کرد. دهستان گوغر و روستاهای خطیب، قلعه عسکر و لاله زار تخریب شدند و بیش از ۲۰۰ تن کشته شدند. تقریباً همه خانه‌ها و استحکاماتی که در چنالو و چمن رنگ در کوه آهورک و جود داشت ویران شد. این زلزله باعث وقوع سنگ ریزشهایی در گردنه باختر گوغر (مسایر سایرجان) گردید.
در اثر این زلزله، گروه کوچکی که از روستاهای شمال باختر بهاباد به کلی ویران شد. در روستای علی آباد (ملا علیرضا) که به کلی تخریب شد و تلفاتی به بار آمد، لرزه باعث پدیداری روانگریی خاک و بیرون ریختن گل از گسل فشانها شد. روستاهای رحیم آباد، خیرآباد، علی آباد و محمد رفیع ویران شد و تلفاتی به بار آمد. در بهاباد اگرچه تلفاتی رخ نداد اما تقریباً همه خانه‌ها آسیب دیدند.
زمین لرزه ۸/۹/۱۳۱۲ هـ.ش بهاباد آسیبهای اندکی به انار و بافق رساند و در رفسنجان، یزد، تفت، اردکان، مهدی آباد یزد و کرمان به نیرومندی احساس شد. این زلزله احتمالاً در اثر جنبش گسل کوهبنان روی داده است.
بنابر اطلاعات محلی، آبادیهای کم شماری که دردهستان تنک جمعیت گوک قرار داشتند در اثر این زلزله ویران شدند. خاستگاه این لرزه، کوه دو شاه در شمال گوک بوده است. زلزله مذکور تا بم و کرمان به گونه ای نیرومند احساس شد و در سکنج میه بیم و هراس مردم شد. بزرگای این لرزه را ۹/۵ mb و ۶Ms تعیین کرده اند.
این زمین لرزه در امتداد جنوب خاوری همان منطقه ای روی داد که از وقوع زلزله‌های پیشتر در سده نوزدهم آسیب دیده بود؛ به ویژه زمین لرزه ای در سال ۱۲۵۵ هـ .ش روستاهای سایرچ، حسن آباد و هشتادان را ویران کرد و سبب خشک شدن آب چشمه‌های روستاهای آبگرم گردید.
این زلزله با بزرگای ۳/۵ Ms در سایرچ روی داد. زمین لرزه مذکور در کرمان احساس شد و خسارات مختصری به وجود آورد. زلزله ۱۲/۶/۱۳۴۸ هـ.ش سایرچ در ماهان و خبیض به شدت احساس شد.
هنگام شب زمین لرزه ای که پیش از آن دو پیش لرزه نیرومند روی داد، چند روستا را در منطقه زرند ویران کرد. این زلزله با حدود ۶۶۵ نفر کشته و ۲۶۰ تن مجروح همراه بود. زمین لرزه گیسک زرند روستاهای در تنگل، گیسک و سرباغ را ویران کرد و خاستگاه آن بخشی از گسل کوهبنان به طول ۵/۱۱ تا ۵/۱۹ کیلومتر بود. در شمال خاور زرند در پهنه گسلی مذکور، جابه جیی کم زمین به صورت ناپیوسته در فاصله ای حدود ۱۰ کیلومتر با روند N140º دیده می شود. جنبش های این پهنه گسلی عمدتاً راستگرد بوده و میانگین جابه جیی قائم و افقی آن به ترتیب حدود ۷ و ۱۰ سانتی متر (حداکثر ۲۰) است. بزرگای این زلزله را ۵/۵ mb و ۸/۵Ms تعیین کرده اند.
لازم به تذکر است که قبل از رویداد زلزله ۲۹/۹/۱۳۵۶ هـ .ش گیسک زرند، پیش لرزه‌هیی در این ناحیه به وقوع پیوسته است. به طور مثال در ۲۷/۶/۱۳۵۶ هـ.ش زلزله شدیدی در تنگل را لرزاند و موجب خساراتی گردید. ضمناً در ۲۰/۸/۱۳۵۶ هـ.ش ده زوئیه در اثر زلزله به شدت آسیب دید.
به طور کلی زمین لرزه ۲۹/۹/۱۳۵۶ گیسک زرند با وقوع زمین لغزشهایی در دامنه‌های پرشیب واقع در شمال باختر دهکده‌های در تنگل، ده زوئیه و همچنین شمال سرباغ همراه بوده است. دگرشکلی سطح زمین ضمن تشکیل ترکهای کششی با آرایش نردبانی، مؤلفه جنبش راستگرد گسل کوهبنان را در پهنه مهلرزه ای نشان می دهند. گستره گسیخته شده غالباً با ظهور گوژگسلی (Fault gouge) در واحدهای سنگ ماسه و سنگهای تبخیری به پهنای چند متر و فرونشست ها و برجستگیهای کششی متعددی در واحدهای سنگی پالئوزوئیک یا نهشته‌های کواترنری سطح زمین مشخص می شود.
در ۲۱/۳/۱۳۶۰ هـ.ش زمین لرزه مخرب و ویرانگری با بزرگای ۱/۶ mb و ۸/۶Ms قسمتی از استان کرمان را به لرزه درآورد و در اثر آن شهر گلباف به کلی ویران شد. این زلزله حدود ۱۰۷۱ نفر کشته و ۴۰۰۰ نفر مجروح به همراه داشت.
حداکثر جابه جیی قائم گسل گلباف در زلزله ۲۱/۳/۱۳۶۰ حدود ۱۰ سانتی متر (خاور گلباف) بوده است. در این زمینلرزه حدود ۱۶ کیلومتر از گسل گلباف جابه جا گردیده به طوری آثار این گسیختگی به صورت شکستگیها و ترکهای کوچکی مشاهده می شود. راستای عمومی اکثر این گسیختگی ها شمال، شمال باختر-جنوب، جنوب خاور می باشد. در خاور گلباف گسلهای متعددی به موازات یکدیگر با امتداد عمومی شمال، شمال باختری در سنگهای آهکی و کنگلومراها و نهشته‌های عهد حاضر دیده می شود.
بیشترین خسارات و ویرانی در نواحی جنوب (آبادیهای تیرکان و ده ملک) و مرکزی (بخش مسکونی گلباف) متمرکز می باشد. پدیده روانگریی و نشست زمین به علت وجود تشکیلات رسی و بالا بودن سطح اساس آبهای زیرزمینی که عامل مؤثری در تشدید حسارات بوده است در بخش عمده ناحیه جنوبی گلباف، خاور سنگ، شمال فندقا، خاور و جنوب هشتادان و سایرچ، چهارفرسنگ بیشه و پشته مشاهده شده است. در جنوب گلباف، تشکیلات رسی و خاور گلباف،به خصوص دره سنگ، سازندهای آهکی ریزش کرده اند.
این زمین لرزه وحشتناک با بزرگای ۱/۷ Ms شدیدترین زلزله ای است که تا کنون در گستره استان کرمان روی داده است. در اثر این زمین لرزه حدود ۱۳۰۰ نفر کشته، ۹۱۵ نفر زخمی و ۰۰۰، ۲۵ نفر در ناحیه چهار فرسنگ (فرسخ)، سایرچ، هشتادان، فندقا، شهداد و آبادیهای اطراف آنها بی خانمان شدند. در سایرچ حدود ۸۵ درصد خانه‌ها شدیداً آسیب دیده یا تخریب شدند. پس از رویداد زلزله چشمه‌های آب متعددی در این ناحیه ظاهر شده و سطح آب چاهها بالا آمد. حداکثر شدت زمین لرزه مذکور در سایرچ و چهارفرسخ حدود VIII در مقیاس اصلاحی مرکالی برآورد شده است.
گسل گلباف در زمین لرزه ۶/۵/۱۳۶۰ هـ.ش چهار فرسنگ جابه جیی قائم ۱۴ سانتی متر و گسل لکرکوه جابه جایی قائم و افقی راستگرد به ترتیب ۵ و ۲۰ سانتی متر را نشان می دهند. جنبش حدود ۴۸ کیلومتر از بخش شمالی گسل گلباف و ۱۰ کیلومتر از بخش جنوبی گسل لکرکوه سبب وقوع این زلزله گردیده است. در جنوب و باختر دهکده چهارفرسنگ شکستگیهای متعددی با راستای عمومی شمالی-جنوبی تا شمال خاوری-جنوب باختری در واحدهای سنگی کنگلومریی یا نهشته‌های عهد حاضر گزارش شده است.
در اثر زمین لرزه ۶/۵/۱۳۶۰ هـ.ش سایرچ ناحیه ای به وسعت ۵۷۷ کیلومتر تحت تأثیر خسارت و تخریبی در حد شدت نسبی VIII قرار گرفت. زمین لرزه مذکور سبب ویرانی ساختمانهای قدیمی و فرسوده در شهرهای کرمان و ماهان گردید،به طوری قسمتی از سقف بازار و بخشی از مسجد حاج آقای علی در کرمان و قسمتی از مقبره شماه نعمت ا… ولی در ماهان ریزش کرد. ضمناً سنگ ریزش و زمین لغزش در خاور هشتادام، سایرچ و شمال چهارفرسنگ به ویژه در دره خرشکی گزارش شده است. در جنوب باختر چهارفرسنگ (۱۰ کیلومتری ابتدا دره خفتان) ریزش کوه سبب مسدود شدن جریان آب رودخانه و تشکیل دریاچه ای به عمق حدود ۱۰ متر شده است.
زمین لرزه‌های تاریخی و سده بیستم در این منطقه بیشتر در بخشهای شمال باختری و باختر منطقه و در اثر عملکرد پهنه‌های گسلی نیبند، گوک و شهداد بوقوع پیوسته اند. در این قسمت شرح مختصری از مهمترین رویداد زمین لرزه‌ها براساس منابع موجود ارائه شده است. این توصیف به منظور ارائه تصویر هرچه بهتری از سازوکار مسبب این رویدادها و همچنین سیمیی کلی از شرح تلفات جانی و خسارات مالی در این زلزله‌ها مطرح شده است.