گزارش فوری لرزه خیزی جیرفت: فوج های زمینلرزه در مهر ماه و آبان ماه ۱۳۸۳

۱- مقدمه:
زمین لرزه‌های متعددی در روزهای ۸۳/۷/۱۵ تا ۸۳/۷/۲۵ در ناحیه جیرفت در جنوب شرق استان کرمان در شبکه لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله ثبت شده است. فوج دیگری از این زمین لرزه‌ها در تاریخ پنج شنبه ۸۳/۸/۲۱و جمعه ۲۲ /۸/ ۸۳ رخ داد. براساس اطلاعات بدست آمده در سه ایستگاه کرمان، بندر عباس و زاهدان نسبت به تعیین کانون و رومرکز این زلزله‌ها در فاصله کمتر از یک ساعت بعد از رخداد آنها اقدام گردید. بزرگترین زلزله‌ها در مهرماه در ساعت ۴۶: ۱۴ به وقت محلی چهارشنبه ۸۳/۷/۱۵ با بزرگای۵/۱، در ساعت ۴۷: ۱۰ بامداد به وقت محلی پنج شنبه ۸۳/۷/۱۶ با بزرگای ۴/۳ و در ساعت ۲۴: ۱۶ به وقت محلی در روز پنج شنبه ۸۳/۷/۱۶ با بزرگای ۵/۰ رخ داده است. بزرگترین زلزله‌ها در آبانماه در عصر پنج شنبه ۸۳/۸/۲۱ در ساعت ۲۳:۳۶:۰۰ به وقت محلی با بزرگای ۴/۵ و ۴:۰۰:۰۰ بامداد جمعه ۸۳/۸/۲۲به وقت محلی با بزرگای ۴/۱ رخ داد. این سری از زمینلرزه‌ها در غرب جیرفت رویداده اند. عمق این زلزله‌ها به ترتیب از ۱۰ تا ۱۷ کیلومتر تعیین شده است (جدول-۱، شکل-۱).

۲- شهرستان جیرفت:
شهرستان جیرفت در جنوب شرق ایران با جمعیت ۲۰۸ هزارنفر و شهر جیرفت با جمعیت حدود ۶۰هزار نفر (براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵) از قطبهای مهم کشاورزی ایران است و همچنین سازه مهم سد جیرفت در نزدیکی شهر جیرفت واقع است.

۳-تاریخچه جیرفت :
تپه باستانی جیرفت را می توان بر اساس بررسیهای باستانشناسی متعلق به میانه یا پایان هزاره سوم پیش از میلاد دانست. این تپه به زیگوراتی سومری شباهت دارد. در بین‌النهرین، این گونه سازه‌ها معمولاً در مرکز یک معبد قرار داشته‌اند. در این منطقه تاکنون هیچ آزمایش رادیوکربنی انجام نشده است و دیگر شیوه رایج تعیین سن (مقایسه با آثار سفالی) هم در این منطقه- که بخش اعظم آن مورد کاوش قرار نگرفته تاکنون انجام نشده است (لاولر ، خبرگزاری میراث ۱۳۸۳).
حفاریهای انجام شده در منطقه تپه یحیی در نزدیکی دولت آباد نیز نمایانگر وجود تمدن با آثار دوره نوسنگی با سفال خشن در ۳۸۰۰ تا ۴۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح است. (ملک شهمیرزادی، ایران در پیش از تاریخ، ۱۳۷۸).

۴- لرزه خیزی تاریخی جیرفت:
زلزله‌های ۱۸۵۴ و۱۸۷۷ در شمال و شمال غرب جیرفت (با بزرگای به ترتیب ۵/۸ و ۵/۶) مهمترین زلزله‌های تاریخی گزارش شده از پهنه گسل سبزواران غربی هستند (جدول-۲). در سده بیستم نیز زلزله‌های ۱۹۰۹، ۱۹۱۱، ۱۹۳۴، ۱۹۶۲تا ۲۰۰۲ نیز با بزرگای ۵/۰ تا ۵/۶ در منطقه عمومی جیرفت رخ داده اند. این زلزله‌ها نمایانگر لرزه خیزی بالای منطقه در ۱۵۰ سال اخیر است. از سوی دیگر از میان رفتن تمدن در منطقه جیرفت با سابقه ۶۰۰۰ تا ۵۰۰۰ سال پیش می تواند به دلیل رخداد زمینلرزه (به عنوان یکی از احتمالات موجود) باشد. لذا لازم است تا با انجا بررسی های دیرینه لرزه شناسی روی گسل های سبزواران شرقی و غربی دوره بازگشت زلزله‌های مهم منطقه مشخص گردد. دریافت دقیق دوره بازگشت زلزله‌های مخرب راهگشای دریافت دقیقتری از خطر زمینلرزه در منطقه جیرفت است.

۵- جمع بندی
زلزله‌های ناحیه جیرفت در محدوده گسلهای بنیادی سبزواران شرقی و غربی که روند عمومی شمالی- جنوبی داشته و از غرب و شرق جیرفت (سبزواران) عبور می نمایند، اتفاق افتاده است. گسلهای یاد شده هر دو به عنوان گسلهای جوان و بالقوه فعال کشور شناخته می شوند. بدیهی است که ناحیه کرمان در جنوب شرق ایران همواره به عنوان منطقه ای بسیار لرزه خیز شناخته شده و رخداد زلزله‌های پیاپی در این ناحیه به ویژه پس از زمین‌لرزه ۸۲/۱۰/۵ بم نمایانگر فعال بودن پوسته در پهنه یاد شده می باشد. اطلاعات کسب شده پس از جمع آوری کلیه داده‌های لرزه ای شبکه لرزه نگاری پژوهشگاه و بررسی های دقیق تر تدقیق خواهدشد.
همانطور که در گزارش شناسایی پژوهشگاه از زلزله ۱۳۸۲ بم آمده بود وقوع این زلزله‌ها نشانگر آن است که منطقه جیرفت در شرایط کنونی در خطر رخداد زلزله‌های مخرب با شدت زیاد قرار دارد، چرا که با رخداد زلزله‌های اخیر احتمال اینکه قطعات بزرگتری از گسلهای سبزواران غربی و شرقی فعال شوند (به ویژه در ناحیه ای که از مجاورت شهر جیرفت می گذرند) وجود دارد، و به این سبب احتمال وقوع زلزله شدیدتر، بالا است. جهت انجام بررسیهای ضروری پیشنهادهای زیر ارائه می شود.

۶- پیشنهاد:
بر اساس وضعیت حاضر در جیرفت تصمیم گیری فوری برای انجام موارد زیر پیشنهاد می شود:

• آغازبررسیهای تفضیلی دیرینه لرزه شناسی در جیرفت در محدوده گسلهای سبزواران غربی و شرقی.
• نصب شبکه لرزه نگاری موقت به مدت ۲ ماه به مرکزیت جیرفت
• پیگیری طرح پژوهشگاه در مورد نصب شبکه لرزه نگاری به مسئولیت دانشگاه کرمان و هدایت فنی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله
• بررسیهای تفصیلی پهنه بندی و ریزپهنه بندی لرزه ای در گستره شهر جیرفت
• تقویت شبکه جستجو، نجات و امداد با برنامه ریزی بر اساس توانمندیهای نیروی انسانی در منطقه جیرفت (جهت کسب آمادگی در مقابل رخداد یک زلزله احتمالی بزرگ و مخرب در اینده).
• تقویت فوری و بهسازی سامانه‌های شهری، امداد رسانی، بهداشتی و درمانی در شهر جیرفت.

شکل(۱): رومرکز زمینلرزه‌های مهر و آبانماه ۱۳۸۳ منطقه جیرفت و کرمان

مراجع:

1. آمبرسیز ن. و ملویل چ. (ترجمه ابولحسن رده)، ۱۳۷۰، تاریخ زمینلرزه‌های ایران، انتشارات آگاه.
2. مرکز آمار ایران، ۱۳۷۹، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن، سال ۱۳۷۵، سازمان برنامه و بودجه
3. لاولر ا. ۱۳۸۳، باستانشناسی جیرفت، درک گذشته انسان ، خبرگزاری میراث فرهنگی www.chn.ir
4. ملک شهمیرزادی ص. ، ۱۳۷۸، ایران در پیش از تاریخ، انتشارات سازمان میراث فرهنگی، پژوهشکده باستانشناسی.