در ساعت ۵:۵۱ صبح روز ۲۳ آبان ۱۳۵۸، زمینلرزهای با بزرگا Ms=6.6 و mb=6 در منطقه قائنات در جنوب استان خراسان رخ داد. رومرکز دستگاهی این زمینلرزه در مختصات ۳۳٫۹۲ N و ۵۹٫۷۴ E و رومرکز مهلرزهای آن در مختصات ۳۳٫۹۱ N و ۵۹٫۸۱ E گزارش شده است. این زمینلرزه روستاهای کریزان، استند و بهنآباد را ویران کرد و آسیب گستردهای در منطقه زیرکوه به بار آورد. در مجموع، حدود ۴۲۰ نفر کشته شدند. اکثر کشتهشدگان این زلزله را کودکان تشکیل می دادند، زیرا در ساعت وقوع زلزله، اکثر افراد بزرگسال برای برداشت محصول زعفران به مزارع رفته بودند.
این زمینلرزه، قناتهای کریزان را ویران کرد و تا خواف آسیب و تلفات به بار آورد. زمینلرزه با ۲۰ کیلومتر گسلش در درازنای گسلههای کواترنر -که از پیش وجود داشتند- همراه بود که از استند تا شمال کریزان کشیده شده و جابهجاییهای راستگرد و افتهای قائمی به سوی باختر نشان میدهد که اندازه این جابهجاییها و افتها در حدود ۱ متر است. این زلزله باعث بهکار افتادن ۱۰ دستگاه شتابنگار (ایستگاههای شتابنگاری آنالوگ سده*، قائن*، تربت حیدریه۱*، گناباد*، خواف*، تربت جام*، تایباد*، رشتخوار*، کاشمر* و بجستان*) تا شعاع ۱۸۲ کیلومتر از مرکز مهلرزهای گردید.
معرفی منابع مطالعاتی بیشتر در خصوص این زمینلرزه:
۱) آمبرسیز، ن.ن و ملویل، چ.پ، (۱۳۷۰)، کتاب تاریخ زمینلرزههای ایران، ترجمه ابوالحسن رده، انتشارات آگاه، ۶۷۴ صفحه.
۲) دانشجو، ف.، رزاقیآذر، ن.، حسنی، ا. و شجاع طاهری، ج، (۱۳۷۲)، “زلزله کریزان – خواف ۲۳ آبان ماه ۱۳۵۸، (جلد اول)”، نشر شتابنگاشتهای جمهوری اسلامی ایران، انتشارات مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، نشریه شماره ۱۷۸، ۱۴۵ صفحه.
۳) عادلی، ح.ا.، (۱۳۶۰)، “زلزله ۲۳ آبان ۱۳۵۸ قائنات”، نشریه دانشکده فنی دانشگاه تهران، مقاله ۵، دوره ۴۲، صفحه ۵۱-۵۹
سایر زمینلرزههای مهم دنیا در این روز:
تاریخ | زمان | Y | X | عمق | Mw | منطقه | مرجع |
۱۹۸۶/۱۱/۱۴ | ۲۱:۲۰:۱۱ | ۲۳٫۹۰۱ | ۱۲۱٫۵۷۴ | ۳۳٫۸ | ۷٫۴ | Taiwan | USGS |
۱۹۹۴/۱۱/۱۴ | ۱۹:۱۵:۳۱ | ۱۳٫۵۲۵ | ۱۲۱٫۰۶۷ | ۳۱٫۵ | ۷٫۱ | Mindoro, Philippines | USGS |
۲۰۰۱/۱۱/۱۴ | ۹:۲۶:۱۰ | ۳۵٫۹۴۶ | ۹۰٫۵۴۱ | ۱۰ | ۷٫۸ | southern Qinghai, China | USGS |
۲۰۰۵/۱۱/۱۴ | ۲۱:۳۸:۵۱ | ۳۸٫۱۰۷ | ۱۴۴٫۸۹۶ | ۱۱ | ۷ | off the east coast of Honshu, Japan | USGS |