۱۲ سال قبل در چنین روزی، در ساعت ۵:۸:۴۶ بعدازظهر روز جمعه ۱۳۸۳/۳/۸ زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ۶/۳ ناحیه گسترده‌ای از استان های شمالی ایران را لرزاند. ناحیه‌ای که بیش از همه مورد تاثیر زمین‌لرزه قرار گرفت از شمال به دریای خزر، از خاور به جاده هراز، از جنوب به تهران و از باختر به طالقان محدود می‌شد. زمین لرزه در تهران خساراتی در پی نداشت اما باعث وحشت بسیاری از شهروندان شد. گستره مهلرزه‌ای زمین‌لرزه فیروزآباد کجور در بلندی‌های البرز مرکزی قرار گرفته بوده است، جایی که گسله‌های مهمی مانند گسله‌های شمال البرز، کجور، بلده و کندوان در آن قرار گرفته اند. با به کارگیری همزمان لرزه نگاشتهای ثبت شده از این رویداد توسط ایستگاههای لرزه نگاری پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و شبکه لرزه نگاری تله متری وابسته به موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، کانون سطحی زمین لرزه به مختصات ۳۶٫۳ درجه عرض شمالی و ۵۱٫۶ درجه طول خاوری در شمال باختر بلده تعیین شد. تحلیل پس لرزه‌های ثبت شده در ایستگاههای شبکه لرزه‌نگاری پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و یک شبکه لرزه‌نگاری موقت نصب شده در منطقه نشان می‌دهد که زمین‌لرزه اصلی در نقطه ای در شمال باختر بلده مطابق مختصات ارایه شده به وقوع پیوسته است، ولی پس از چند ساعت (۴۶: ۰۰ بامداد، ۹ خرداد) با رویداد پس‌لرزه نسبتا بزرگی (۴٫۸=Ml) به مختصات ۳۶٫۳۶ درجه عرض شمالی و ۵۱٫۴۵ درجه طول خاوری، عملا فعالیت منطقه به سمت باختر مهاجرت کرده است. توزیع پس‌لرزه‌های ثبت شده توسط هر دو شبکه لرزه‌نگاری دایمی و موقت، گویای این نکته است که بخش باختری گسل مسبب زمین لرزه بسیار فعال‌تر بوده و غالب پس‌لرزه ها در این بخش و در مجاورت فیروزآباد و کجور قرار می‌گیرند. این امر می‌تواند به تخلیه ناگهانی انرژی در محل کانون اصلی و آزاد شدن تدریجی آن در بخش‌های باختری‌تر نسبت داده شود. تحلیل ۱۴۰ پس لرزه انتخابی ثبت شده در دست کم ۶ ایستگاه لرزه نگاری، که با دقت بهتر از ۲ کیلومتر تعیین محل شده اند، نشان می‌دهد که گسل مسبب زمین‌لرزه دارای ۳۰ کیلومتر طول بوده است. توزیع ژرفای کانونی پس‌لرزه‌ها اساسا به ژرفای ۱۰ تا ۲۸ کیلومتر محدود بوده و ضمن تایید وجود یک گسلش ژرف، بر شیب حدود ۴۰ درجه گسل مسبب به سمت جنوب باختر دلالت دارند. سازوکار کانونی محاسبه شده برای پس‌لرزه‌های بزرگ تر، اساسا گسلش معکوس به موازات روند کلی منطقه را نشان می‌دهند. توزیع کانون سطحی پس‌لرزه‌های ثبت شده در شبکه لرزه نگاری موقت، چگونگی توزیع آنها بر روی مقطع عرضی و سازوکار کانونی محاسبه شده بر فعالیت احتمالی گسلهای شمال البرز و یا خزر به عنوان گسل مسبب زمین لرزه ۸ خرداد ۱۳۸۳ فیروزآباد- کجور دلالت دارند. وجود صفحات با شیب ملایم ۳۵-۲۵ درجه به سمت جنوب باختر که در برخی از سازوکارهای حل شده برای پس لرزه ها مشاهده می‌شود، امکان نسبت دادن این زمین‌لرزه و پس‌لرزه‌های آن به گسل خزر را محتمل تر می‌سازند. قرار گرفتن کانون ژرفی زمین‌لرزه‌ها تا ژرفای حدود ۲۸ کیلومتر حکایت از وجود یک پوسته بلورین زیرین شکننده در این بخش از البرز مرکزی دارد. در اثر این زلزله ۲۲ نفر جان خود را در منطقه مهلرزه ای از دست دادند که از آنها ۲ نفر در اثر ریزش آوار ساختمان ها در فیروز آباد، ۲ نفر در اثر ریزش آوار ساختمان‌ها در گازرخان، و ۱۸ نفر در اثر ریزش سنگ در مسیر جاده چالوس-کرج جان سپردند. ضمن آن‌که بر اثر سقوط هلیکوپتری که برای بازدید از مناطق آسیب دیده از زمین‌لرزه در شمال قزوین پرواز می‌کرد، استاندار قزوین و جمعی از مقامات محلی دیگر همراه او (در حدود ۹ نفر) جان باختند. آمارهای هلال احمر و مراکز دولتی نشان‌دهنده ۳۵ کشته و ۲۵۰ مجروح در ناحیه مهلرزه‌ای هستند. در استان مازندران خسارت های حاصل از زمین لرزه ۱۲۳/۵ میلیارد ریال برآورد شد. بیشترین شدت خرابی مشاهده شده در روستای فیروزآباد بوده است. روستای مزبور در جنوب جاده پل ذغال به کجور قرار دارد و برای دسترسی به آن مسافتی طولانی در یک جاده خاکی کوهستانی باید طی شود. خانه‌های قدیمی روستا از مصالح سنگ و گل ساخته شده‌اند که در برخی از آن ها اسکلت چوبی نیز مشاهده می‌شود. خانه‌های جدید روستا مانند دیگر نقاط ایران با اسکلت ضعیف فلزی و دیوارهای آجری ساخته شده است. در این روستا در حدود ۳۰% از خانه ها که بیشتر آن ها از نوع سنگ و گلی بودند به طور کامل تخریب شدند و دو نفر در زیر آوار جان سپردند. خانه های نوساز بد طراحی شده نیز در میان این خانه های ویران شده دیده می‌شد. خانه‌های ویران شده روستا کم و بیش در یک پهنه خطی با راستای شمال باختری در میانه روستا قرار داشتند. بقیه خانه‌های روستا به مقدار کمتری تخریب شده بودند که برخی از آن ها قابل استفاده نبود. در حدود ۵۰% خانه های روستا هنوز قابل استفاده بود و خرابی در آن ها تنها به ترک هایی محدود می شد. شدت زمین لرزه در بخش میانی روستا در حدود IX و در بقیه جاهای آن VIII برآورد شد. شکاف هایی در راستای بخش میانی روستا مشاهده شد که به گفته اهالی روستا برخی از آن ها تا ۱۰ سانتی متر بازشدگی داشت اما در پی رویداد پس‌لرزه‌ها بسته شده و تنها اثر آن هاقابل مشاهده بوده است. راستای عمومی این شکاف‌ها دارای آزیموت ۳۰۰، ۳۱۰، ۲۸۲، ۳۰۰ و ۳۰۶ بودند. میانگین این عدد ها ۳۰۰ می‌باشد که با راستای پهنه ویران شده، راستای ناحیه مهلرزه‌ای و راستای تقریبی سازوکارکانونی زمین‌لرزه مطابقت دارد. با توجه به مشاهدات موجود و با در نظر گرفتن ژرفای کانونی زمین لرزه، این شکستگی ها احتمالا عوارض دگرریختی های فرعی در فرادیواره گسله مسبب زمین لرزه هستند، نه گسیختگی مستقیم گسله مزبور. روستای نیچ کوه در انتهای جنوبی دره زانوس قرار دارد که به موازات دره فیروز آباد و در خاور آن است. در این روستا دیوار حدود ۵ خانه از کنار ریزش کرده بود و شدت زمین لرزه در آن نیز در حدود VIII برآورد شد.
مراجع:
- محمد رضا قاسمی، منوچهر قرشی، نوربخش میرزائی، مرتضی طالبیان، حمید نظری، نگار حقی پور، رضا سلامتی، (۱۳۸۳)، گزارش زمین لرزه ۸ خرداد ۱۳۸۳ فیروزآباد کجور (زمین لرزه بلده)، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
- تاتار محمد و فرهبد امیرمنصور (۱۳۸۶)، مطالعه زمین لرزه ۸ خرداد ماه ۱۳۸۳ فیروزآباد- کجور و پس لرزه های آن بر اساس تحلیل داده های ثبت شده در ایستگاههای لرزه نگاری محلی، مجله علوم زمین : تابستان ۱۳۸۶، دوره ۱۶، شماره ۶۴، صفحه ۲۴ تا ۳۷ .