زمین‌لرزه ۵ دی ۱۳۸۲ (۲۶ دسامبر ۲۰۰۳) بم، کرمان

در بامداد ۵ دی ۱۳۸۲ در ساعت ۵:۲۶:۲۶ به وقت محلى (ساعت ۱:۲۶:۲۶ به وقت بین‌المللی GMT روز ۲۶ دسامبر ۲۰۰۳)، زمین‌لرزه‌ای قوى و بسیار ویرانگر در شهر تاریخی بم در استان کرمان با بزرگای گشتاوری M_w= 6.5 به‌وقوع پیوست. براساس اطلاعات حاصل از زمین‌لرزه اصلی و پس‌لرزه‌های ثبت شده توسط لرزه‌نگارها و شتابنگارهای مستقر در بم، کانون این زمین‌لرزه در محدوده شهر بم با مختصات رومرکزی ۲۹٫۰۴N و ۵۸٫۳۳E و در عمق کم ۸ کیلومتر واقع بوده است.

شهرستان بم از جمله مناطق جمعیتى در جنوب شرق کشور است که در حاشیه غربى بلوک لوت و در کنار گسل جوان بم با راستای شمالى-جنوبى و طول حدود ۶۵ کیلومتر قرار دارد. این گسل از فاصله ۳-۴ کیلومترى شرق شهرستان بم و از روستاى قلعه زنگى عبور کرده و رسوبات جوان کواترنرى و حتى هولوسن را قطع مى‌کند. براساس داده‌های مرکز ملی اطلاعات زمین‌لرزه (NEIC) و پایگاه داده‌های دانشگاه هاروارد، رخداد زمین‌لرزه ۵ دی ۱۳۸۲ بم ناشی از حرکت گسل بم بوده و سازوکار ژرفی آن از نوع امتدادلغز راستگرد با مولفه کوچک شیب لغز فشارى بوده است. ازطرفی، بررسی لرزه‌خیزی تاریخی در بم نشان می‌دهد که هیچ زمین‌لرزه تاریخی در محدوده این شهر گزارش نشده است، چراکه تا قبل از رخداد زلزله ۵ دی ۱۳۸۲، ارگ بم با بیش از ۲۰۰۰ سال قدمت تاریخی سالم باقی مانده بود. بنابراین، به نظر می‌رسد که این منطقه با یک نبود لرزه‌ای روبه رو بوده است که این نبود لرزه‌ای با رخداد زلزله مخرب ۵ دی ماه در راستای گسل بم به پایان رسید. با وقوع زلزله بم، جنبش نیرومند حاصل از آن در ۲۷ ایستگاه شتابنگاری متعلق به مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ثبت شد. از میان تمامی رکوردهای موجود، بیشینه شتاب ثبت شده متعلق شتابنگاشت ایستگاه «بم» در فاصله رومرکزی ۶ کیلومتر و به اندازه ۰٫۹۸g (در حدود شتاب گرانش زمین) برای مولفه قائم بوده است که این امر حاکی از اثر «جهت‌پذیری قائم» به‌دلیل قرارگیری در حوزه نزدیک گسل می‌باشد.

براساس بازدیدهای میدانی و برآوردهای انجام شده پس از وقوع زمین‌لرزه، شدت رومرکز مهلرزه‌ای زلزله مخرب ۱۳۸۲/۱۰/۵ در بم حدود I=IX، در براوات حدود I=VIII، در محدوده ارگ جدید و فرودگاه بم حدود I=VI-VII، و در کرمان و ماهان حدود I=IV-V در مقیاس EMS98 بوده است. خسارات ناشی از این زمین‌لرزه وسیع و شدید بوده و در شهر بم، خانه‌های مسکونی و اماکن عمومی از جمله بانک‌ها، آتش‌نشانی، بیمارستان‌ها، ساختمان‌های هلال‌احمر و زیرساخت‌های اساسی به‌شدت آسیب دیدند. علاوه بر خسارات وارده به بم، به سه شهر بروات، فهرج و ریگان و حدود ۲۵۰ روستا بین ۱۰ تا ۱۰۰ درصد خسارت وارد شد و مجموعاً ۲۰۲۴۶ واحد مسکونی آسیب دید. از میان روستاهای آسیب‌دیده دو روستای «پشت‌رود» و «باغ چمک» خسارات بسیاری را متحمل شدند. علاوه بر خسارات فیزیکی وارده، این زلزله با خسارت‌های جدی انسانی و تبعات روحی، روانی و اجتماعی فراوانی نیز همراه بوده است. نکته مهم درمورد زمین‌لرزه ۵ دی بم آن است که این رخداد در عمق کم زمین و در ساعات آغازین بامداد که اکثر ساکنان بم در خواب بودند اتفاق افتاد، که این مساله را می‌توان به‌عنوان یکی از عوامل تشدید تلفات جانی در نظر گرفت. درواقع، زمین‌لرزه بم پرتلفات‌ترین زمین‌لرزه ایران در قرن گذشته است، به‌طوری حدود ۳۳۰۰۰ کشته، ۵۰۰۰۰ مجروح و ۱۰۰۰۰۰ بی‌خانمان برجای گذاشت و بیش از ۵۰۰ کودک در اثر این زلزله قطع نخاع شدند.

پس از وقوع زمین‌لرزه ۱۳۸۲ بم، روز ۵ دی به‌عنوان «روز ملی ایمنی در برابر زلزله» در تقویم رسمی کشور ثبت شد. اکنون در آستانه دوازدهمین سالروز وقوع این زمین‌لرزه، یاد جانباختگان را گرامی داشته و امید است تا با درس‌آموزی از زلزله‌های گذشته و با تلاش و همکاری هرچه بیش‌تر، در راه ساخت کشوری ایمن و تاب‌آور در برابر سوانح طبیعی ازجمله زمین‌لرزه گام برداریم.

سایر زمین‌لرزه‌های مهم دنیا در این روز: